De mindfulnesstraining is toe aan vernieuwing
Nieuwe tijden, nieuwe kansen. Mijn handen jeuken ...
Inleiding
De mindfulnesstraining MBSR (Mindfulness Based Stress Reduction) werd in 1979 voor het eerst gegeven door de Amerikaanse arts Jon Kabat-Zinn. Begin jaren 2000 kreeg mindfulness in Nederland vaste grond onder de voeten. Na een aantal jaren van trainingen verzorgen, startte Johan Tinge – één van de pioniers in Nederland – in 2005 het Instituut voor Mindfulness (IvM)1, waar de eerste mindfulnesstrainers-opleiding van Nederland vorm kreeg.
Ondergetekende startte in 2007 in de derde trainersgroep van Nederland, en in 2008 gaf ik mijn eerste training. Ik gaf tot medio 2024 meerdere trainingen per jaar en heb zo de 100 trainingen aangetikt. Dat vind ik wel welletjes en ik geef geen groepstrainingen meer via Relax More. Ik heb wél sinds 2020 zo'n 50 mindfulnessgroepen in de psychiatrie begeleid2 en – ook vóór 2020 – heel veel mensen binnen en buiten het ziekenhuis individuele begeleiding op basis van mindfulness mogen geven. Ik durf mezelf dus wel een ervaren trainer te noemen.
Ik noem dat omdat ik in dit artikel aan de hand van mijn ervaringen met het mooie en effectieve mindfulnessprogramma en de contacten met al die mensen van verschillende pluimage aan wie ik mindfulness mocht overdragen, een richting wil schetsen waarin ik denk dat mindfulness zich zou mogen ontwikkelen om relevant te blijven. En ja: ik heb het idee dat het huidige programma – mijns inziens onterecht – minder relevant dreigt te worden.
Er zijn tenslotte sinds 1979 best veel nieuwe inzichten ontstaan, er zijn technische ontwikkelingen geweest en de wereld is sindsdien ook veranderd. Tijd voor een update van het mindfulnessprogramma?
Mindfulness, van marge naar mainstream
Toen ik startte met trainingen geven, vond ik dat best spannend. Mindfulness was in opkomst, maar beslist nog niet ingeburgerd. Er kleefde nog een zweverig imago aan. Toch ging het aantrekken van deelnemers bij mij eigenlijk best vlot, waarschijnlijk mede omdat ik zelf geen zwever ben en de boodschap van mindfulness goed kan vertalen naar het concrete dagelijkse leven.
Zo begonnen de groepen zich geleidelijk aan te vullen en mocht ik steeds meer matjes en meditatiekussens transporteren van huis naar de zaal die ik huurde - en gelukkig een aantal jaren voor vast mocht huren, zodat ik de spullen daar netjes kon opbergen.
Ook kwam het onderzoek naar het effect van mindfulness goed op gang en bleek het echt een waardevolle training te zijn. Daarnaast vond er een professionaliseringsslag plaats van trainers. Er kwamen meer opleidingsinstituten (wat ik niet per se positief vind3), er kwam een beroepsvereniging (de VMBN) en enkele jaren later zelfs nóg een. Ik heb me lang afgevraagd wat daar de reden voor was, Nederland leek me gewoon te klein voor twee beroepsverenigingen voor mindfulnesstrainers.
Verdere professionalisering
En toen zaten we enkele jaren geleden zomaar ineens met meer dan 1000 mindfulnesstrainers in Nederland. De VMBN deed mooi werk door het MBSR-programma geaccepteerd te krijgen bij een aantal aanvullende ziektekostenverzekeringen. Langzaamaan deed mindfulness zijn intrede in de reguliere GGZ als aanvulling op behandelprogramma’s. We hebben in Nederland sinds enkele jaren in Nijmegen een heuse hoogleraar psychiatrie die zich toespitst op mindfulness en de toepassing ervan in de gezondheidszorg. Via dit Radboud UMC Centrum voor Mindfulness doet Nederland nu ook mee aan wetenschappelijk onderzoek, prachtig!
Daarnaast hebben we sinds 2008 de zogenaamde MBI:TAC, de Mindfulness Based Interventions: Teacher Assessment Criteria. Dat is een hele mondvol. Het betekent dat er nu criteria zijn voor mindfulnesstrainers voor het verzorgen van mindfulnessprogramma’s. Aan de Universiteit van Bangor in Wales heeft trainer en docent Rebecca Crane met een aantal collega's een huzarenstukje geleverd door een aantal criteria op te stellen waaraan een goede (we zeggen dan competente) mindfulnesstrainer zou mogen voldoen. Over deze criteria zal ik een andere keer een artikel schrijven, want dat is best interessant.
De grondlegger van het mindfulness-/MBSR-programma, Jon Kabat Zinn, heeft zich hier nooit aan gewaagd. Waarom weet ik niet precies, maar ik kan me voorstellen dat als je niet verwacht dat mindfulness zo groot wordt als het nu is, je daar niet aan denkt. Of dat je heel goed inschat dat het een immense klus is ...
De Corona-dip bleef
Maart 2020 ging het land op slot. Groepstrainingen waren niet meer mogelijk. Ik zat zelf al een tijd te broeden op een online leeromgeving en kreeg daar nu ineens de tijd voor. Daar heb ik nog steeds profijt van.
Veel trainers hebben soortgelijke stappen genomen. Dat geeft weer heel veel nieuwe ervaringen én onderzoeksgebieden. Wat veel trainers ook merken is dat het sindsdien lastiger is om de groepen goed gevuld te krijgen en dat is eigenlijk ook niet meer goed gekomen. Wat mogelijk ook meespeelt, is dat er meer economische onzekerheid is en hogere inflatie.
Ik kreeg voor mijn gevoel veel later last van minder volle groepen, zeker als je rekening houdt met de verhuizing van Relax More van Apeldoorn naar Zutphen, medio 2022. Evengoed vond ik het na 100 groepen mindfulness en compassie en een verder volle agenda, mooi geweest.
De mindfulnesstraining gaat al een tijdje mee
Het mindfulness-/MBSR-programma bestaat sinds 1979 en gaat dus al meer dan 40 jaar mee. Dat is een enorme prestatie en zegt iets over de kwaliteit van het programma! Dus misschien dat de tijden veranderd zijn en dat mensen zich minder snel opgeven voor een 8-weeks programma met ‘huiswerk’, maar laten we het kind ook niet met het badwater weggooien, oftewel nu niet die hele training ‘afschrijven’.