Over reguleren, wegreguleren, reguleerbaarheid en andere regeldingen
Een uitnodiging aan therapeuten om duidelijker te zijn over wat ze eigenlijk doen
Inleiding
Ik ben normaal niet zo van de regels, maar door hetgeen ik de afgelopen weken heb gelezen op LinkedIn, ben ik me toch maar eens gaan verdiepen in het concept ‘reguleren’1. In therapie, coaching en trauma-geïnformeerde begeleiding circuleert het begrip ‘reguleren’ namelijk volop, maar ik heb sterk het idee dat het niet altijd hetzelfde betekent. Dit leidt voor mij tot verwarring, hetgeen ik lastig kan reguleren 😉, dus schreef ik ter regulatie dit artikel.
Hierin breng ik verschillende lagen van regulatie in kaart, met een extra focus op het onderscheid tussen weg-reguleren (onderdrukken) en dat wat je belichaamde regulatie (doorvoelen zonder overspoeld te raken) zou kunnen noemen. Ik beschrijf ook zelfregulatie zich ontwikkelt in het leven en koppel dit aan het belang van co-regulatie. Van belang is mijns inziens ook het onderscheid tussen autonome fysiologische regulatie en intentionele psychologische regulatie (misschien een mondvol moeilijke woorden, maar dat komt verderop goed).
Reguleren versus reguleerbaarheid
Laat ik allereerst maar eens enkele begrippen die centraal staan in dit artikel beschrijven:
Reguleren is een werkwoord en daarmee een handeling: het is het (al dan niet bewuste) proces of de handeling waarmee een organisme de eigen fysiologische- (de stofwisseling, hartslag, bloeddruk etc.) of emotionele toestand beïnvloedt. Het is gericht op herstel, balans of sociale verbinding.
Reguleren is dus de daadwerkelijke (bewuste of onbewuste) actie of het proces waarbij een mens of dier een verschuiving in autonome staat2 doormaakt – richting meer evenwicht, veiligheid of adaptiviteit.
Geactiveerd raken (bijv. emotioneel worden) betekent niet automatisch dat je niet goed gereguleerd bent (“gedisreguleerd”). Activatie kan juist betekenen dat een verandering of uitdaging in de omgeving of in het lichaam van een organisme gereguleerd wordt, met als doel weer terug te keren in een toestand van balans. Verderop meer hierover.Reguleerbaarheid is een capaciteit: het is het vermogen van een organisme om flexibel en adaptief om te gaan met interne en externe prikkels, op zo'n manier dat het terug kan keren naar een autonome toestand waarin veiligheid, sociale betrokkenheid en herstel plaats kunnen vinden. Het is een systeemkwaliteit die bijdraagt aan veerkracht, oftewel de mate waarin je fysiologie flexibel kán reageren op veranderende omstandigheden en terugkeren naar veiligheid en verbinding, zelfs zonder actieve tussenkomst van de bewoner van het lichaam.
Waarom is dit onderscheid belangrijk?
In de therapeutische setting, maar ook in de polyvagaaltheorie gaat het niet alleen over wat mensen doen om zichzelf te reguleren (strategieën, technieken), maar is ook de kwaliteit en flexibiliteit van het autonome zenuwstelsel zelf – dus de reguleerbaarheid – van belang.
Veel mensen met trauma of chronische stress hebben een verlaagde reguleerbaarheid: hun zenuwstelsel blijft hangen in activatie/een overlevingsstand, zelfs als ze “weten” wat ze zouden moeten doen om zich te reguleren.
Wanneer professionals, begeleiders of cliënten alleen focussen op regulatie-technieken (“doe deze ademhalingsoefening eens”, “visualiseer maar een veilige plek”), zonder de onderliggende reguleerbaarheid in acht te nemen, kan heel goed frustratie ontstaan: “Ik weet wat ik moet doen, maar het werkt niet.” Bovendien leert de cliënt alleen “managen” en niet de capaciteit vergroten.
In therapie of training werken we dan ook niet meteen aan reguleren (bewuste zelfhulp), maar liever eerst aan het vergroten van reguleerbaarheid, onder andere via veiligheid, ritme, belichaamde aanwezigheid, vertraging, co-regulatie.
Is reguleerbaarheid hetzelfde als veerkracht?
Hoewel de termen soms door elkaar gebruikt worden, is reguleerbaarheid niet synoniem aan veerkracht. Reguleerbaarheid is een belangrijk onderdeel van veerkracht, maar veerkracht omvat méér dan alleen de capaciteit van het zenuwstelsel.
Reguleerbaarheid = fysiologische veerkracht, het vermogen van het zenuwstelsel om te schakelen tussen activatietoestanden en terug te keren naar balans, het vormt de biologische basis van veerkracht. Maar zonder andere bronnen (sociale steun, cognitieve flexibiliteit, betekenisgeving) is deze basis niet voldoende.
Veerkracht = meerdimensionaal aanpassingsvermogen, waarvoor ook fysiologische flexibiliteit, coping en emotionele diversiteit, hechting, context, narratief en sociale betrokkenheid en co-regulatie nodig zijn. (Ik ga een aantal van deze begrippen te zijner tijd uitleggen.)
Kortom: reguleerbaarheid is een voorwaarde voor veerkracht en veerkracht is het geheel dat ontstaat wanneer fysiologie, psyche en omgeving samenwerken.
Deze nuance is van belang bij het inschatten van wat een cliënt nodig heeft. Werken aan regulatie en reguleerbaarheid is waardevol, maar veerkracht vraagt ook aandacht voor bredere contexten van herstel.