GHIA - Wanneer je zenuwstelsel altijd op scherp staat

Een compassievolle gids voor begrip van Global High Intensity Activation

Foto: Jacob Lawler on Unsplash

Een zenuwstelsel dat nooit rust krijgt

Stel je eens voor: Marieke is bezig met een gewone huishoudelijke klus, maar van binnen voelt ze veel onrust. Haar spieren zijn gespannen zonder dat ze weet waarom. De gedachten gaan sneller dan haar lief is. Het lijkt wel alsof Mariekes lichaam en geest nooit echt tot rust komen, alsof er ergens een alarm afgaat dat ze niet uit kan zetten.

Of neem Joost, die al weken op de bank zit en eigenlijk van alles zou moeten doen. Hij voelt zich als verlamd, alsof zijn lichaam loodzwaar is geworden. Zelfs het opruimen van de afwas voelt als een onoverkomelijke berg. Van binnen weet hij dat er van alles moet gebeuren, maar zijn lijf lijkt op ‘uit’ te staan. Toch is er ook bij hem die onderstroom van onrust, die spanning die hij voelt als een constante bromtoon op de achtergrond. Het is alsof zijn systeem tegelijkertijd op de rem én het gaspedaal staat.

Dit zijn verhalen van GHIA – Global High Intensity Activation, in het Nederlands: algehele zeer intense activering. De verhalen laten zien dat GHIA zich heel verschillend kan uiten: soms als hyperactiviteit (zoals bij Marieke), soms als een soort bevriezing of instorting (zoals bij Jan). Deze beide toestanden kunnen ook per persoon per dag, week of maand wisselen, maar altijd is daar die onderliggende spanning die nooit weggaat.

GHIA

GHIA is een term die is ontstaan binnen Somatic Experiencing® (SE™) en vooral daar wordt gebruikt, maar het patroon wordt ook herkend door andere lichaamsgerichte therapeuten¹. Het wordt gebruikt voor een zenuwstelsel dat chronisch op scherp staat. Dat is geen vrije keus van de eigenaar van dat zenuwstelsel, maar omdat het lichaam lang geleden heeft geleerd dat de wereld niet veilig is en die les nooit meer is verleerd.

GHIA ontstaat meestal heel vroeg in het leven. Soms al tijdens de zwangerschap, rondom de geboorte, of in de eerste levensjaren. Het gaat dan vaak om gebeurtenissen waar we geen bewuste herinnering aan hebben, maar die ons – nog niet volgroeide en dus kwetsbare – zenuwstelsel zo hebben geraakt dat het als het ware in een permanente staat van paraatheid afgesteld is gebleven.

Een GHIA-zenuwstelsel is of voluit ‘aan’ of helemaal ‘uit’; er is amper een tussengebied. Zelfs als iemand ‘uitgeschakeld’ is, is er nog steeds enige mate van activatie in het systeem. Dit kan voelen als gezoem of als statische elektriciteit.

Soms is GHIA heel lang onder de radar aanwezig en uiten de klachten zich opeens, bijvoorbeeld na een verlieservaring, ongeluk, ziekte of infectie. De metafoor van het kaartenhuis dat instort is dan van toepassing.

Intermezzo – Waarom eigenlijk GHIA?

Een begrijpelijke vraag: als de term GHIA niet vaak gebruikt wordt, als geen arts de diagnose GHIA kan stellen (GHIA is namelijk ook geen diagnose²) en je er bij de zorgverzekeraar of de bedrijfs- of UWV-arts ook niets aan hebt, waarom hebben we het dan eigenlijk over GHIA? Waarom laten we het niet bij de SE-therapeuten, die er blijkbaar wél wat aan hebben?

Een kleine geschiedenis

Ik ontmoette Saskia Ebus, voormalig neuroloog, therapeut en ervaringsdeskundige met GHIA – die lang niet als zodanig door haar werd herkend – tijdens de opleiding tot SE-practitioner³. Saskia zat nog in haar hersteltraject van een zware burn-out en depressie, die haar GHIA aan het licht bracht. Ik verzorgde tijdens de opleidingsweken iedere ochtend een half uur Qigongles voor de hele groep en het begeleidend team. Dat werd goed ontvangen, ook door Saskia met haar bovengemiddeld gevoelige zenuwstelsel.

Tijdens een wandeling in een pauze kwamen we te spreken over GHIA en het mogelijk positieve effect van Qigong hierop. Aan het eind van het gesprek was onze gezamenlijke conclusie dat er waarschijnlijk heel veel mensen zijn met een zenuwstelsel dat GHIA draagt en die dat niet weten.

Mede naar aanleiding van de ervaringen van Saskia met het volgen van wekelijkse Qigonglessen bij ondergetekende – waarover ze ook een artikel schreef – besloten we tot een experiment: we deden één oproep op LinkedIn, waarin we GHIA beschreven en mensen die zich in het beeld herkenden, uitnodigden om mee te doen aan een online Qigong les. We hadden zonder verdere inspanning binnen twee weken 60 belangstellenden, waarvan er 30 bij de online les waren.

Tezamen met hoe deze lessen het jaar daarop verliepen (zie verderop), was dat voor ons genoeg om te concluderen dat GHIA meer bekendheid nodig heeft en “verdient”. Aan het eind van het artikel vertel ik meer over hoe de deelnemers, Saskia en ik dat jaar ervaren hebben.

Dus: waarom eigenlijk GHIA?

Omdat er collectief onvoldoende kennis en inzicht is – en daarmee ook onvoldoende begrip voor de mensen die het betreft – van de gevolgen van ernstige stress in het vroege leven. Dat deze gevolgen heel divers kunnen zijn, maakt de zaak niet makkelijker.

Gelukkig geeft de groeiende kennis van de embryonale ontwikkeling, rijping en werking van ons autonome zenuwstelsel steeds meer handvatten, maar er is nog een lange weg te gaan.

Hollen of stilstaan, maar zelden in het midden

Saskia Ebus beschrijft hoe het bij haar kan voelen: “Het voelt alsof er bijen in je hoofd zoemen, alsof er een constant alarm afgaat. Je armen en benen kunnen aanvoelen als verstrakt aan de buitenkant, terwijl er vanbinnen zoveel energie is dat je bijna uit elkaar zou kunnen spatten. Je adem voelt beklemd, alsof je het leven niet durft in te ademen.

In je buik of borst fladderen onrustige vogeltjes die maar niet tot rust willen komen. Ze vliegen meteen weer op bij het minste of geringste. Het is een innerlijke onrust die je soms doet verlangen naar stilstaan, maar soms ook juist naar meer bewegen, naar meer doen, meer presteren.”⁴

Mensen met GHIA hebben heel diverse levens waarin ze soms op hoog niveau hebben gefunctioneerd, of soms wel die potentie hadden, maar nooit de energie gevonden hebben. Op hoog niveau functioneren met een zenuwstelsel dat GHIA draagt, kost nóg meer energie dan ‘normaal’, omdat het zenuwstelsel nooit in de ruststand komt. Het is alsof je een marathon rent terwijl anderen een wandelingetje maken. Maar ja, als je niet anders gewend bent, denk je dat het zo hoort, tot de spreekwoordelijke man met de hamer komt …

De verborgen kracht van gevoeligheid

Wat opvalt is dat mensen met GHIA vaak bijzonder gevoelig, creatief en spiritueel aangelegd zijn. Ze voelen meer en hebben vaak een rijke innerlijke wereld. Deze eigenschappen zijn soms bijwerkingen van het vroege trauma en zijn soms geschenken, maar ze kunnen ook betekenen dat het zenuwstelsel meer prikkels moet verwerken dan het aankan.

Dr. Raja Selvam, een van de pioniers in het werken met GHIA, legt uit dat mensen met dit patroon vaak heel spiritueel zijn, omdat ze nooit goed ‘in hun lichaam zijn gekomen’. Het lichaam voelt niet veilig, dus trekt de geest zich terug naar meer subtiele dimensies. Dat kan prachtige inzichten opleveren, maar het betekent ook dat de genezing vooral door het lichaam moet gebeuren.

GHIA en medische diagnoses

De uiteenlopendheid van de verschijnselen, klachten en symptomen bij GHIA maakt het er niet eenvoudiger op om GHIA exact te beschrijven. Veel mensen die GHIA dragen hebben etiketten gekregen als fibromyalgie, chronische moeheid, ALK (aanhoudende lichamelijke klachten, voorheen SOLK), verschillende pijnsyndromen en nog een hele rits medisch niet heel duidelijke diagnoses, om nog maar te zwijgen van ADHD, depressie of bipolaire stoornis⁵.

Daarom weten veel mensen niet dat hun zenuwstelsel GHIA draagt. Bij een zenuwstelsel dat geen GHIA draagt, reageert het systeem op de omstandigheden en kan het daarna herstellen. Bij GHIA staat het systeem altijd op scherp, ongeacht de omstandigheden. Het heeft nooit geleerd hoe rust voelt.

De lange weg naar huis in je eigen lijf

Heling van GHIA is geen korte wandeling; het is een marathonwandeling die lang kan duren. Saskia Ebus deelt eerlijk dat haar eigen herstelproces al zeven jaar duurt en nog steeds gaande is. Voor sommigen, zoals traumatherapeut Rosalie Corame, duurde het tot haar 61ste voordat ze zich eindelijk echt goed en zeker voelde.

Monique Timmermans, medeoprichter van Mad in The Netherlands, beschrijft haar eigen reis met GHIA als een voortdurende ontdekkingstocht. Door met nieuwsgierigheid naar haar pijn te kijken en zichzelf met compassie te benaderen, lukt het haar om negatieve gevoelens minder belangrijk te maken. Ze benadert het vinden van oplossingen als een innerlijke expeditie: wat kan ademhaling bereiken? Hoe voelt het om te drijven in water? Wat doet muziek met haar zenuwstelsel?

Bij GHIA zit het patroon zo diep en is het zo ingebed in je zenuwstelsel dat het niet snel op korte of middellange termijn kan worden veranderd. Het vraagt om een andere benadering dan traditionele therapie. Het gaat niet om het analyseren van wat er mis is en daar een behandelplan “op loslaten”, maar om het heel langzaam en zachtaardig begeleiden van je zenuwstelsel naar meer rust en regulatie.

Ontladen kan activatie oproepen

Het mooie is dat ons lichaam wel degelijk wil helen. Net zoals dieren in het wild weten hoe ze intense energie van overlevingsgedrag kunnen ontladen door te trillen en te schudden, zo zijn ook wij uitgerust met die regelmechanismen. Maar bij mensen, en zeker bij mensen met GHIA, vraagt dit proces veel meer tijd, geduld en veiligheid. Immers: iedere vorm van arousal, dus ook ontladen, kan het zenuwstelsel weer activeren.

In termen van de “Window of Tolerance”, een vondst van dr. Dan Siegel, kunnen we stellen dat mensen van wie het zenuwstelsel GHIA draagt een heel smalle window hebben. Op de informatieve website van NICABM staat een heldere infographic:

Om te verhelderen hoe het bij GHIA werkt, heb ik twee tekeningen gemaakt. Links zie je hoe bij een smalle Window of Tolerance⁶ prikkels al snel teveel zijn en ook nog eens tot een heftige reactie van het zenuwstelsel leiden. De rechterhelft laat zien dat een zenuwstelsel zonder GHIA ten eerste meer prikkels aankan en ten tweede geen heftig naslinger-effect heeft.

Iemand met GHIA heeft vaak maar een kleine trigger nodig om uit de window of uit het midden te schieten. Een trigger kan van alles zijn: relationeel, een blik, een zin, lichamelijk (ziekte of pijn), een gebeurtenis die bij mensen zonder GHIA geen probleem geeft. En uit het midden schieten is dan meestal ook direct ver uit het midden.

Een nieuw verhaal over rust

Het doel van heling bij GHIA is niet om je oude, drukke leven terug te krijgen. Dat gaat vaak gewoon niet meer, erkent Saskia Ebus eerlijk. Het doel is iets anders, en misschien wel waardevoller: het langzaam leren kennen van momenten van echte rust. Niet de rust van uitputting, maar de rust van een zenuwstelsel dat zich veilig begint te voelen.

Saskia noemt het ‘scharrelen’ – het zijn, rondlopen en werken terwijl je steeds meer geland raakt in je lichaam, geland op de aarde, geland in je huis en in je leven. Rustig bewegend, rustig denkend. Een zijnstoestand die ze nooit eerder had gekend, en die ze nog steeds aan het ontdekken is.

Herstel betekent bij GHIA meestal niet ‘genezen’ in de traditionele zin. Het betekent eerder leren leven met een gevoelig zenuwstelsel op een manier die werkt. Het betekent periodes van meer rust afgewisseld met momenten van passende activiteit. Het betekent accepteren dat dit een lange reis is, met vooruitgang en soms ook terugval.

Een uitnodiging tot zelfcompassie

Als je jezelf herkent in dit verhaal, onthoud dan dit: jouw zenuwstelsel heeft ooit geprobeerd je te beschermen. Het heeft zijn best gedaan in omstandigheden die te overweldigend waren. Die poging tot bescherming is blijven hangen als een oude, vertrouwde, maar nu niet meer passende jas. Dat is geen kwestie van schuld of onwil, maar heeft naast de hoeveelheid stress die het zenuwstelsel te verwerken kreeg, ook te maken met het feit dat het zenuwstelsel nog onrijp was. Dat maakt de imprint nog sterker.

Met de juiste begeleiding kun je wel langzaam leren die jas uit te trekken. Kun je je zenuwstelsel nieuwe ervaringen aanbieden van veiligheid, van rust, van verbinding. Het is een reis die moed vraagt, maar ook een reis die je dichter bij jezelf brengt dan je ooit bent geweest.

Beweging als medicijn, rust als balsem

Voor mensen met GHIA is beweging belangrijk, maar het moet de juiste soort beweging zijn. Niet de beweging die nog meer stress toevoegt, maar beweging die het zenuwstelsel kalmeert en voedt. Tai Chi en Qigong zijn hier goede voorbeelden van. Deze eeuwenoude bewegingsvormen werken rechtstreeks met de energie in je lichaam en leren je zenuwstelsel andere ritmes kennen. Je mag Qigong gerust Mindfulness in beweging noemen. In de GHIA Qigong-lessen (zie verderop) voegen we er nog een snufje extra mildheid aan toe.

De eerlijkheid gebiedt me wel te zeggen dat niet iedere Qigong-vorm geschikt is bij GHIA en niet iedere Qigongleraar kennis heeft van het zenuwstelsel. Datzelfde geldt nadrukkelijk ook voor yoga. Ik sprak een keer iemand die woont in een lijf dat GHIA draagt, die meegedaan had met een trauma-sensitieve yogales van een heel bekende leraar, die daardoor geheel ontregeld was. Té intense strekkingen, waardoor het lichaam ernstig overprikkeld en gealarmeerd was geraakt. Ga dus altijd voor een kennismakingsles, begin superrustig en kijk de kat uit de boom.

De kracht van de juiste verbinding

Een van de belangrijkste inzichten uit het lichaamsgerichte traumawerk is dat heling gebeurt in de relatie. Voor mensen met GHIA kan het vinden van de juiste ondersteuning een hele uitdaging zijn, maar als die is gevonden, kunnen goede stappen gezet worden. Misschien een gekwalificeerde Somatic Experiencing-, Sensorimotor psychotherapy- of andere lichaamsgericht werkende therapeut die begrijpt hoe je zenuwstelsel werkt.

Helaas kunnen veel mensen met GHIA geen therapeutisch traject dat langer duurt dan de ziektekostenverzekeraar vergoedt, betalen. Daarom is de bekendheid die we aan GHIA willen geven van belang. Maar het is niet alleen om deze reden dat Saskia Ebus en ik zijn doorgegaan met de wekelijkse online lessen voor mensen met GHIA. We merkten namelijk al snel dat het lotgenotencontact in onze online groep erg helpend was. Mensen die de gevoeligheid en prikkelbaarheid begrijpen en respecteren. Mensen bij wie je niet hoeft uit te leggen waarom je moe wordt van drukte, waarom je veel tijd nodig hebt om te herstellen van prikkels, waarom je soms gewoon even alleen moet zijn, ondanks dat je eigenlijk ook verbinding wilt.

Terugnaarhetmidden.nl

Zo kwamen Saskia en ik tot de conclusie om onze wekelijkse online lessen te geven en raakten we gaandeweg steeds meer overtuigd van het belang ervan. We besloten er een Substack voor in te richten en dat is terugnaarhetmidden.nl geworden. Een naam waar de deelnemers zich in herkennen.

We geven op de dinsdagochtenden les. Sleutelelementen zijn:

• met mildheid leren bewegen;

• mindfulness in beweging oefenen, zodat deelnemers onderscheid kunnen leren maken tussen verstillen en verstarren, en ook tussen actief zijn en geactiveerd raken. Een zenuwstelsel dat GHIA draagt, kan snel in de war raken bij verstilling en actief worden;

• gezonder leren omgaan met grenzen;

• leren kiezen om de hoeveelheid prikkels die we aanbieden te reguleren;

• oefeningen aanbieden die deelnemers zelf ook kunnen toepassen, bijvoorbeeld het bewust voelen van je voeten op de grond, zachte zelfaanraking, het omhullen van jezelf met een warme deken;

• met elkaar na de les nog even samenzijn, waarbij ruimte is om iets te delen, voor een vraag of juist om samen stil te zijn.

Naast het feit dat deelnemers inderdaad leren om beter voor hun zenuwstelsel te zorgen en minder snel overspoeld raken⁷, heb ik op mijn beurt weer veel van de deelnemers geleerd. Zo ben ik nog meer de Qigong oefeningen gaan waarderen en ben ik ook nog meer op de waarde van compassie gaan vertrouwen.

Wil je meer weten over GHIA?

Er zijn mogelijkheden voor ondersteuning en begeleiding.
Twee prima beginpunten zijn:

1. Natuurlijk de website terugnaarhetmidden.nl. Hier bieden Saskia en ik wekelijkse online lessen aan, specifiek voor mensen met GHIA. Er is een pagina waar belangstellenden een kijkje in de keuken kunnen nemen.

2. Mad in the Netherlands heeft een heel informatief en uitgebreid kwartaalnummer samengesteld over dit onderwerp.

Wil je op zoek naar een Somatic Experiencing-therapeut in je omgeving, kijk dan op deze pagina van SE-Nederland.

Dank …

… aan alle mensen met GHIA die hun vertrouwen gaven en geven om in de online Qigonggroep in beweging te komen en op ontdekkingsreis te gaan.
… aan Saskia voor de samenwerking en het meelezen van dit artikel.

---

Dit artikel maakt deel uit van het Relaxicon op RelaxMore.net.

---

Als je dit artikel lezenswaardig vond en (nog) geen betaald abonnement wilt, mag je me ook trakteren op een cappuccino!

1. Rosalie Corame merkt op dat “Neither SE or NARM seems to do a great job of preparing practitioners for GHIA-clients” en dat “ISP – Integral Somatic Psychology – can potentially be a great resource for GHIA people but again it depends on the specific practitioner”.
Een NARM Master Practitioner schrijft dat ze GHIA heeft leren kennen vanuit SE-training en het nu gebruikt in haar NARM-georiënteerde praktijk.

Alle bronnen bevestigen dat “Global High Intensity Activation is a label used in the Somatic Experiencing world to refer to the nervous system state of certain clients”. Het is dus oorspronkelijk- en blijft voornamelijk nog een SE-term.

2. Maar wat is het dan wel? Je kunt GHIA (nu nog) beschouwen als een beschrijvende term voor heel veel verschillende beelden, klachten en symptomen waar een overgevoelig zenuwstelsel onderliggend aan is. Toestandsbeeld is volgens mij het meest passende woord.

GHIA staat niet in de DSM-5 of ICD-11, is geen officieel erkende medische diagnose, is geen psychiatrische stoornis en artsen kunnen het niet “diagnosticeren” in de formele zin.

Er is een concept “syndromal physiology” binnen SE, wat beschrijft “an overall body and nervous system state that has the tendency or possibility to develop into one or more medical syndromes, or where those medical syndromes are already present”. In het Nederlands: “een algehele toestand van het lichaam en het zenuwstelsel die de neiging of mogelijkheid heeft om zich te ontwikkelen tot één of meer medische syndromen, of waarin die medische syndromen al aanwezig zijn.”

Voorbeelden hiervan zijn fibromyalgie, chronisch vermoeidheidssyndroom, migraine en vele andere. Mensen met GHIA hebben vaak van dit soort moeilijk te duiden lichamelijke klachten.

3. De SE-opleiding leidt niet op tot therapeut, maar is een zogenaamde koptraining. Je leert en traint dus kennis en vaardigheden die je inzet in je professionele therapeutische werkkring. Zo zijn er fysiotherapeuten, logopedisten, psychologen, massagetherapeuten, etc. die deze prachtige 3-jarige opleiding volgen.

4. Bron: het prachtige kwartaalthema van Mad in The Netherlands, overigens een website die het volgen waard is!

5. Let op: ik stel hier niet dat iedere ADHD, depressie, vorm van fibromyalgie etc. het gevolg is van ernstige stress in het vroege leven en dus GHIA is. Maar we zien wel dat veel mensen die zich erg herkennen in het beeld van GHIA, deze diagnoses of etiketten hebben gekregen.

6. Ik vind het Nederlandse “tolerantievenster”, hoewel correct vertaald, niet mooi.

7. Lees ook eens Saskia’s ervaringsverhaal.