Why I didn't report - over de stilte na het trauma en victim blaming
Over het trauma na het trauma
Een Trumpisme
Dat Donald Trump een ongenuanceerde lomperik is met een narcistische persoonlijkheidsstoornis, daarover zijn de meeste mensen met een IQ boven de 70 het wel eens. Ook in relatie tot de titel van dit artikel heeft hij dat maar weer eens bewezen, natuurlijk door een tweet. Wat is er gebeurd? Christine Blasey Ford meldde dat Brett Kavanaugh, (anno september 2018) genomineerd voor het hoge ambt van opperrechter, in zijn jonge jaren seksueel grensoverschrijdend is geweest naar haar. Trump twittert vervolgens het volgende:
I have no doubt that, if the attack on Dr. Ford was as bad as she says, charges would have been immediately filed with local Law Enforcement Authorities by either her or her loving parents. I ask that she bring those filings forward so that we can learn date, time, and place!
— Donald J. Trump (@realDonaldTrump) 21 september 2018
Oftewel: als het echt allemaal zo erg was, dan had ze wel eerder aangifte gedaan.
Deze redenatie raakt een belangrijk punt rond trauma en de nasleep ervan.
Drie opties
De meeste mensen hebben inmiddels wel gehoord over vechten, vluchten en bevriezen, de drie mechanismen waarmee we op grote stress of levensbedreiging reageren. Wat veel mensen niet beseffen is dat deze overlevingsmechanismen buiten onze bewuste controle om aangestuurd worden. Dat is maar goed ook. Stel je maar eens voor dat er een tijger achter je aan zou komen, je zou kostbare tijd verspillen in je (veel te rationele) afweging of je nu links- of rechtsaf moet rennen. Die beslissing wordt ons uit handen genomen door Moeder Natuur.
Veel mensen die een levensbedreigende situatie hebben meegemaakt ‘weten’ dit: je herinnert je niet dat er een beslissing werd genomen, alleen dat je in actie kwam, óf niet. Dat er vechten, vluchten of bevriezen was.
Jong geleerd...
Wanneer mensen een overlevingsmechanisme inzetten, is afhankelijk van de ernst van situatie en van eerdere ervaringen. Bij iemand die van jongs af aan heeft geleerd om problemen op te lossen met vechten, is het vechtpatroon goed ontwikkeld. Zo kan ook vluchten iets zijn dat al jong ingetraind is, vaak doordat je hebt ervaren dat vechten niet hielp.
Als vechten en vluchten beide geen optie (meer) zijn, als de situatie te overweldigend is voor het organisme, heeft Moeder Natuur nog één troefkaart achter de hand: bevriezing.
Bevriezen
Bevriezing is een natuurlijk overlevingsmechanisme, dat buiten onze bewuste wilskracht ingezet wordt bij extreem overweldigende situaties. Het is een heel primitief mechanisme, dat bij heel veel diersoorten voorhanden is. Niet alleen bij mensen en andere zoogdieren, maar bijvoorbeeld ook bij reptielen.
Wanneer een gazelle op de savanne gegrepen wordt door een jachtluipaard, gaat het licht bij de gazelle uit en bevriest hij of zij. Vluchten is mislukt, vechten heeft geen zin, er rest nu alleen nog de bevriezing.
Hierbij kan het lichaam niet meer bewegen, het verstijft of verslapt en het bewustzijn verlaagt en komt in een zogenaamd dissociatieve staat. Dit betekent dat de gazelle zich amper meer bewust is dat het einde nabij is. Eigenlijk een heel compassievolle respons van de natuur, om een gewelddadig einde niet meer bij vol bewustzijn mee te hoeven maken.
Livingstone
Naast wetenschappelijk onderzoek zijn er ook verhalen van overlevenden die bovenstaande illustreren. Een verhaal dat me altijd bij is gebleven is dat van de Engelse ontdekkingsreiziger David Livingstone die in 1844 in Afrika door een leeuw werd aangevallen. Doordat zijn medereizigers de aandacht van de leeuw konden afleiden, heeft hij het overleefd.
Livingstone beschreef deze angstige momenten later. Hij beschrijft dat hij het hele gebeuren als het ware vanaf een afstandje meemaakte, alsof zijn geest de verbinding met het lichaam had verbroken (dis-sociatie = niet verbonden zijn, in tegenstelling tot associatie, dat verbinding betekent). Hij schrijft dat hij merkte dat de leeuw hem in zijn schouder beet, maar op dat moment geen pijn voelde.
Zo zijn er heel veel verhalen van mensen die afschuwelijke gebeurtenissen hebben overleefd en daarbij niet helemaal (en soms helemaal niet) aanwezig waren. Dissociatie is een zeer nuttig, merkwaardig én functioneel mechanisme.
Terug naar de mens
Het bevriezingsmechanisme treedt ook op bij mensen. Zo is het heel goed mogelijk dat het bij mevr. Ford gebeurde toen zij lastig gevallen werd door beoogt opperrechter Kavanaugh. Bij een verkrachting kan bij het slachtoffer het licht uit gaan, zij kan dissociëren van haar lichaam. De situatie is immers letterlijk levensbedreigend en het is op dat moment voor haar feitelijk onzeker of ze het zal overleven...
Al deze theoretische bespiegelingen zijn misschien interessant, voor overlevenden van rampen, oorlogsgeweld, ongevallen, mishandeling of verkrachting zijn er meer implicaties dan voor de gazelle op de savanne. Wij zijn mensen en geen gazelles. Mensen hebben een ander brein dan gazelles. Wij hebben een zogenaamde prefrontale cortex, een deel van onze hersenen dat voor (frontaal) in onze schedel ligt (boven onze ogen) en waar de zogenaamd hogere cognitieve en emotionele functies geregeld worden.
Dan hebben we het over typisch menselijke vaardigheden zoals plannen maken, overdenken, analyseren en impulscontrole. Daarbij heeft de prefrontale cortex sterke verbindingen met emotieregulatiegebieden en schaamte.