Een les in gewoon 'zijn' versus 'iets doen'

Een klein moment met een parel van wijsheid

Foto: Lorenzo Spoleti on Unsplash

Inleiding

Ik ontdekte dat een verhaal dat ik regelmatig vertel tijdens mijn lessen en trainingen nog niet als artikel op RelaxMore.net staat. Dat ga ik nu dus rechtzetten!

In een aflevering van “Het uur van de wolf” die zich richtte op Russische pianospelende wonderkinderen¹, vond een opmerkelijk moment plaats, dat zomaar aan de aandacht had kunnen ontsnappen, zo bijkans achteloos gebeurde het en werd de essentie van mindfulness perfect verwoord. Zomaar, tussen de verhalen over eindeloze oefensessies, prestigieuze concoursen en vroegrijpe virtuositeit door, tijdens een gesprek met een van die jonge pianotalenten.

Een parel van wijsheid

Tijdens een gesprek met een van de pianowondertjes, vroeg de interviewer of het jongetje wel eens zenuwachtig was voor een optreden. Er kwam een simpel “ja”. De vervolgvraag “en hoe ga je daar dan mee om?” leverde enkele seconden stilte op en een licht verbaasde blik in de camera, alsof het hier een vreemde vraag betrof. Het antwoord was verbluffend in zijn eenvoud:
“Ik ga er niet mee om. Ik ben gewoon zenuwachtig.”
Voor de zekerheid herhaal ik dit even:

“Ik ga er niet mee om.
Ik ben gewoon zenuwachtig.”

Terwijl ik als aan mijn stoel genageld zat en de – waarschijnlijk onbedoelde – diepte van het antwoord tot me door liet dringen (ja, er zijn dus echt manieren om mij stil te krijgen …), ging het interview door. Over pianospelen en over hoe het is om een pianowondertje te zijn. Afgewisseld met shots van virtuoze riedeltjes van vliegensvlugge vingertjes over een klavier. Dat was natuurlijk ook het thema van de uitzending en de interviewer had vast een opdracht van een producer meegekregen, maar hier werd echt een grote kans gemist om even stil te staan bij een onverwacht magisch antwoord op een voor de hand liggende vraag.

Zijn versus doen

Het moment illustreert iets wat de meeste mensen vaak pas na jaren meditatie, therapie of zelfontwikkeling beginnen te begrijpen of durven toe te passen: de kracht van radicale acceptatie zónder interventie. Het jongetje had geen copingstrategieën, geen ademhalingstechnieken, geen positieve affirmaties, geen mentale trucs. Hij ervoer simpelweg wat er was.

In onze westerse samenleving zijn we geconditioneerd om altijd iets te “doen” met onze gevoelens. We moeten ze managen, controleren, reguleren, overwinnen of transformeren. We hebben apps voor meditatie, cursussen voor stressmanagement, en eindeloos veel zelfhulpboeken die ons beloven dat we onze emoties kunnen beheersen².

Het antwoord van het wonderkind snijdt dwars door deze conditionering heen. Hij demonstreert wat in de boeddhistische filosofie “niet-doen” of wu wei in het taoïsme wordt genoemd: de kunst van het niet-handelen, waarbij je meegaat met wat er is in plaats van ertegen te vechten.

De neurologische werkelijkheid

Interessant is dat recent neurologisch onderzoek suggereert dat bij het accepteren van emoties zoals angst of nervositeit andere hersennetwerken gebruikt worden dan bij traditionele strategieën voor emotiesuppressie (= onderdrukking), en dat acceptatie heel goed effectief kan zijn zónder de negatieve effecten die regelmatig geassocieerd worden met emotiesuppressie³.

Wanneer we emoties proberen te vermijden of controleren, activeert dit vaak het stresssysteem, waardoor de stressrespons juist kan verergeren. Dat is voor mijn gevoel goed verklaarbaar, want vermijding en controle zijn linksom of rechtsom gebaseerd op angst, hoe begrijpelijk deze angst ook kan zijn als we het verhaal erachter zouden kennen.

De natuurlijke benadering van het jongetje, gewoon zenuwachtig zijn, voorkomt dat deze escalatie optreedt. Hij verspilt geen mentale energie aan het vechten tegen zijn gevoelens, energie die hij kan gebruiken voor zijn pianospel. Maar het vraagt wel iets om zoiets te doen, namelijk groot vertrouwen in het komen en gaan van gevoelens zonder dat je hierop hoeft te acteren⁴.

Lessen voor volwassenen

Wat kunnen we leren van dit moment? In onze complexe volwassen wereld, waar we worden overspoeld met technieken en methoden om met stress om te gaan, herinnert dit kind ons aan een fundamentele waarheid: soms is de beste manier om met een gevoel om te gaan, er helemaal niet mee om te gaan.

Dit betekent niet dat we passief moeten zijn of dat alle copingstrategieën nutteloos zijn. Het betekent wel dat we de optie van pure acceptatie niet moeten vergeten. Soms is “ik ben gewoon zenuwachtig” het meest authentieke, gezonde en effectieve antwoord dat we kunnen geven.

Het is ironisch dat we veel geld uitgeven aan mindfulness-apps en cursussen, terwijl een kind in enkele seconden de kern ervan verwoordt⁵. Misschien is dat wel de ultieme les: dat ware wijsheid niet ligt in complexe theorieën of esoterische praktijken, maar in de simpele erkenning van wat er is, zonder de dwangmatige neiging er iets aan te moeten doen.

In een wereld die constant vraagt om actie, prestatie en verbetering, is “ik ben gewoon zenuwachtig” een radicale daad van acceptatie. Een kleine revolutie in vier woorden, uitgesproken door een kind dat waarschijnlijk niet eens besefte hoe diepzinnig zijn woorden waren.

“Ik ga er niet mee om. Ik ben gewoon zenuwachtig.”
Dát is mindfulness. Zijn in plaats van doen.
Dank, klein Russisch jongetje, voor deze wijze les.

---

Als je dit artikel lezenswaardig vond en geen betaald abonnement wilt, mag je me ook trakteren op een cappuccino!

1. Echt al wel een paar jaar geleden, ik kon de uitzending niet meer terugvinden. Dat maakt voor het artikel niet uit, lekker verder lezen!

2. In een 10-weekse cursus waarin veel cognitieve gedragstherapie gedoceerd wordt aan patiënten met tal van problemen die in het ziekenhuis waar ik twee dagen per week werk via de psychiater in de cursus belanden, mag ik twee sessies vullen met mindfulness. Dat is niet veel, maar genoeg om zaadjes te planten en om deelnemers een kleine basis mee te geven. In de training wordt gebruikgemaakt van het boek Denk wat je wilt, doe wat je droomt van Gijs Jansen. Eén van de hoofdstukken heeft de titel Je emoties de baas worden. Ik beschouw het altijd als een compliment als ik samen met de deelnemers deze titel bespreek, de mening vraag van de deelnemers en er vanuit de meeste deelnemers een respons komt als “dat kan helemaal niet!” en dat we de titel verbeteren in Gezond omgaan met je emoties.

3. Ik moet me hier voorzichtig uitdrukken, want emotie-onderdrukking is niet per se negatief, blijkt ook uit onderzoek. Een belangrijke studie vond geen duidelijk rebound-effect van emotiesuppressie bij gezonde personen, in tegenstelling tot wat vaak wordt beweerd in de klinische literatuur (bron).
Volgens een andere meta-analyse zijn acceptatie-strategieën effectief (d = 0.30), vergelijkbaar met afleiding (d = 0.31), maar minder effectief dan sommige vormen van reappraisal zoals perspectief-nemen (d = 0.61) (bron).

4. Dit kan overigens prima samengaan met een groot vertrouwen in het vermogen gevoelens te onderdrukken als zij alsnog te hoog op mochten lopen. Want per saldo weet je natuurlijk niet of een emotie die je toelaat, binnen je bevattingsvermogen blijft. Daar moet je dus maar op vertrouwen. Gelukkig blijkt dat oefening kunst baart en dat emoties en gevoelens binnen twee minuten veranderen als je ze een beetje met rust laat en je er niet door laat opslokken.

5. De context maakt dit moment nog betekenisvoller. De Russische muziekpedagogiek staat bekend om haar rigoureuze aanpak. Kinderen die als wonderkind worden aangemerkt, leven vaak in een wereld van constante evaluatie en drang naar perfectie. Dagelijks oefenen ze vier tot acht uur, waarbij technische perfectie wordt nagestreefd met een bijna militaire discipline.