De kunst van het laten rusten

Over spijt, actie en overgave

Foto: Ravi Roshan on Unsplash

In Alles op Zen tijd van Scott Shaw las ik:

Kijk naar dit moment – hoe vaak heb je ergens spijt van? Wat ga je eraan doen? Je hebt drie keuzen:
Eén, je kunt rondhangen en je beroerd voelen.
Twee, je kunt iets ondernemen om de schade te herstellen en je beoogde doel te bereiken.
Drie, je kunt het allemaal vergeten.

Altijd lijkt het alsof je ‘later’ beseft wat je had moeten doen, wat je had kunnen doen. Wat als je ervoor kiest om te beschouwen wat je deed, gewoon als wat je deed, wat je had, als wat je had, wat je leefde, als wat je leefde en het daarbij laten?

In deze ogenschijnlijk eenvoudige passage uit Alles op Zen tijd nodigt de schrijver ons uit tot een radicaal andere houding ten aanzien van spijt. Geen zelfkastijding, geen eindeloos rumineren van wat had kunnen zijn, maar een pauze. Een diepe, aandachtige ademhaling in het midden van de maalstroom van het denken. Wat als je gewoon kon zeggen: zo was het. En daarmee klaar.

Dat klinkt eenvoudig. Maar laten we eerlijk zijn: voor de meesten van ons is spijt een hardnekkige gewoonte die ons achtervolgt. Of het nu gaat om een woord dat we hadden willen inslikken, een kans die we niet grepen of een keuze die achteraf toch niet de juiste bleek: spijt nestelt zich als een knoop in ons lijf. We voelen ons schuldig, tekortgeschoten, niet genoeg. En dit innerlijk verhaal herhaalt zich vaak, als een echo in de gangen van ons geheugen. Soms zelfs zo erg dat we werkelijk geloven dat we als mens niet deugen en nergens goed voor zijn.

Mindfulness als tegengeluid

Mindfulness – het bewust, open en vriendelijk aanwezig zijn bij wat zich aandient – biedt hier een andere route. In plaats van onmiddellijk in een patroonmatige reactie te schieten (veroordelen, vermijden of analyseren), nodigt mindfulness ons uit om simpelweg te zijn bij wat er is. Dus ook bij spijt. Niet om het goed te praten. Niet om het weg te wuiven. Maar om het te ontmoeten, in het nu.

Wanneer we met milde aandacht naar spijt kijken, zien we vaak dat ze voortkomt uit een verlangen naar liefde en verbondenheid. We wilden het goed doen. Voor de ander én voor onszelf. We deden wat we konden met de middelen en het bewustzijn die we toen hadden. Zoals meditatieleraar Tara Brach het verwoordt: “We are always doing the best we can, until we know better.” En zelfs dán lukt het niet altijd om dat ‘betere’ onmiddellijk in praktijk te brengen. We zijn tenslotte mensen, geen algoritmes.

Drie wegen uit spijt

Shaw benoemt drie mogelijkheden als reactie op spijt, waarvan er twee niet-helpend zijn. Ik wil ze kort verkennen, met een mindfulnessbril op, en combineren met zijn vierde optie: “beschouwen en zo laten”.

1. “Je kunt rondhangen en je beroerd voelen.”
   Dit is de weg van het blijven hangen in zelfkritiek, herkauwende gedachten of zelfs slachtofferschap. Alsof je in drijfzand bent beland. En hoewel dit vanuit onze menselijkheid best een begrijpelijke reactie is, is hij zelden helpend. Mindfulness herkent deze neiging – ah, hier is de innerlijke criticus weer actief – en nodigt je uit tot zachtheid in plaats van zelfveroordeling.

2. “Je kunt iets ondernemen om de schade te herstellen en je beoogde doel te bereiken.”
   Dit is de weg van de verantwoordelijkheid; een woord waarvan ik vind dat het het woord ‘schuld’ zou mogen vervangen in ons woordenboek. Als het mogelijk is om iets recht te zetten, om sorry te zeggen, te leren of nieuwe keuzes te maken, dan is dat waardevol. Mindfulness helpt hier om helder te zien wat binnen je invloed ligt, en compassie helpt om dit te doen zonder jezelf te veroordelen om het verleden, of om te accepteren dat het niet (meer) binnen je invloed ligt.
   Mindfulness en compassie als de twee vleugels van de vogel van wijsheid.

3. “Je kunt het allemaal vergeten.”
   Dit klinkt misschien als oppervlakkige vermijding en dat zou het ook kunnen zijn. De kans is dan reëel dat je niets leert van het gebeurde, of dat je geen verantwoording neemt voor hetgeen gebeurd is. Voordeel is wel dat je dan niet zo beroerd hoeft te voelen als bij 1.
   In de context van de Zen-houding kan vergeten ook een vorm van overgave zijn. Niet ‘wegstoppen’, maar loslaten wat niet langer helpend is om vast te houden. Net als een herfstblad dat vanzelf loslaat als de tijd daar is. In die zin is ‘vergeten’ hier een spirituele daad: het verleden niet langer meeslepen als last, maar laten rusten als voltooid. Dit zou passend zijn nadat je aandacht voor het tweede punt hebt genomen.

Compassie als bedding

Wat volgens mij rond het gezond omgaan met spijt van belang is, is dat het gedragen mag worden door compassie. Compassie voor jezelf als feilbaar mens. Compassie voor je verlangen om het goed te doen. Compassie voor de onvermijdelijkheid van misverstanden, fouten, gemiste kansen. Compassie betekent niet dat je alles prima vindt – het betekent dat je jezelf niet in de steek laat, ook niet op de momenten dat je struikelt. Het betekent niet dat je niet kritisch mag zijn, maar wel dat je stopt met boos zijn op jezelf.

Het moment eren zoals het was

De kern van Shaw’s uitnodiging is misschien wel deze: laat het moment dat geweest is, gewoon het moment zijn dat het was. Dat klinkt als een platitude, maar is in feite revolutionair. Want het betekent dat je stopt met achterom kijkend leven. Je stopt met het willen herschrijven van het verleden. Je erkent de werkelijkheid zoals die was. En daarin schuilt vrijheid.

Wie zich oefent in mindfulness weet dat elk moment een nieuw begin biedt. Niet door het verleden uit te wissen, maar door het te omarmen als deel van het pad dat je hier heeft gebracht. Misschien is dat een diepe les: niets hoeft anders geweest te zijn om nu vrede te vinden.

---

Als je dit artikel lezenswaardig vond en geen betaald abonnement wilt, mag je me ook trakteren op een cappuccino!

---