De kracht van herhaling
Over een meditatief muziekstuk
Canto
Ik ben sinds enkele jaren een liefhebber van Canto Ostinato, een compositie van de Nederlandse componist Simeon ten Holt. Een bijzonder muziekstuk. Het wordt gecategoriseerd in de moderne minimalistische muziek. Misschien terecht volgens kenners – waar ik mezelf niet toe reken –, maar ik vind dat een tikje misleidend. Het is modern, maar klinkt bij tijd en wijlen ronduit romantisch, en heeft een rijkdom die ik niet met minimalisme associeer.
Waar ik het wél mee associeer, is met wat er gebeurt tijdens het beoefenen van meditatie, mindfulness, Qigong of Tai Chi.
Meditatief
In de Qigong lessen beoefenen we vaak de dynamiek van het stilstaan. Een tikje tegenstrijdig klinkend misschien, maar mijn Qigong leraar Peter den Dekker heeft zijn prachtige boek niet voor niets zo genoemd: “The Dynamics of Standing Still”.
In de (stil)staande meditatie ervaar ik dezelfde dynamiek die ik terughoor in Canto: het herhaalt zich als het ritme van de adem, het stroomt, soms wat sneller, soms als de verbreding in een rivier heel traag waarbij troebelheid de gelegenheid heeft om te bezinken. Er is verstilling afgewisseld met intensivering, oneindig nieuw, verrassend. Steeds weer.
Soms roept het ongemak op, de spieren van de bovenarmen en schouders hebben, als je net begint met de staande meditaties, vaak de neiging zich uit gewoonte aan te spannen. Zo heeft Canto ook van die passages waar het net ‘wat schuurt’, tegen het irritante aan. Net als je denkt dat het saai wordt, verruimt er ineens iets en zink je er helemaal in. In Canto, en tijdens de Qigong in je lichaam. Alsof alles op zijn plaats valt, dit zou nog uren kunnen en mogen duren. En dan verandert er weer iets …
Iets dergelijks geldt denk ik ook voor de uitvoerend muzikanten. Canto Ostinato is namelijk geen vastomlijnde compositie; de muzikanten beslissen over dynamiek, contrast, duur en timbre. Ook de instrumentatie is vrij: twee piano's, vier piano's, drie piano's en een marimba of orgel, het kan allemaal.
In Nederland zijn Jeroen en Sandra van Veen twee pianisten die zich in Canto hebben gespecialiseerd, en het verveelt hen zo te horen geen moment.
Pulserende muziek
Canto bestaat uit kleine, tonale cellen die herhaald worden. Hoe vaak, wordt overgelaten aan de muzikant. De basispulsatie in de muziek is constant door het hele stuk heen.
Er zijn desondanks aanzienlijke verschillen tussen de cellen en soms kan de overgang tussen hen, via niet-herhalende bruggen, tamelijk abrupt zijn.
Net als bij het oefenen van de staande meditatie in de Qigongles. De adem is de basispulsatie. Gedachten, gevoelens en sensaties in het lichaam variëren, geven soms aanleiding tot prettige- en soms tot onprettige momenten. Aan de buitenkant ogenschijnlijk saai of makkelijk; maar voor de beoefenaar steeds nieuw. Werkelijke dynamiek in het kleine. Qigong is Canto in en met je lijf …
Hieronder vind je een mooie uitvoering van een 1 uur en 40 minuten door vier pianisten: Elizabeth en Marcel Bergmann en Sandra en Jeroen van Veen. Tijdens het concert worden luchtfoto's van de Nederlandse fotograaf Karel Tomeï geprojecteerd.
Ook op Spotify is Canto te vinden. Een heel mooi verstilde versie:
En een versie van de van Veens mag natuurlijk niet ontbreken:
Ligconcert
Ik heb zelf het voorrecht gehad om samen met Johanna een mooie uitvoering van Canto te mogen bijwonen in de vorm van een ligconcert in het Concertgebouw van Amsterdam. Heel erg mooi. Thuis heb ik vier versies die allen weer anders zijn en regelmatig de CD-speler in gaan.
Kortom, ik ben wel een fan!
Als je op YouTube zoekt zijn er tal van filmpjes te vinden over dit intrigerende muziekstuk. En het stuk heeft zijn eigen website! Het zal je dan nu waarschijnlijk niet meer verbazen dat er ook een film over Canto is gemaakt: “Over Canto” (hier op YouTube, zolang de link werkt).
De Volkskrant schreef:
Muziek met een menselijke hartslag. Muziek die het emotionele niveau van getallen vertegenwoordigt, die onder je huid kruipt en kabbelt als water. De personages uit Over Canto zoeken en vinden de meest associatieve woorden, om te verduidelijken wat het drie uur durende muziekstuk Canto Ostinato (1976-1979) van de Nederlandse componist Simeon ten Holt voor hen betekent.
Regisseur Ramón Gieling (1954) heeft die woorden niet. “Daarom heb ik deze film gemaakt. Maar alles klopt aan Canto”, zegt hij. “De melodielijnen, de hallucinerende akkoorden, de modulaties, de herhalingen. De manier waarop het hoofdthema terugkomt: op vrijwel iedereen heeft het een bezwerend effect.”
Zelf beleven
En zo kunnen Qigong- en meditatiebeoefening dus terug te vinden zijn in een muziekstuk. Hopelijk is bovenstaande inspirerend voor je om Canto eens te beluisteren en beleven. Te merken wat het effect is. En daarna op meer plaatsen in je leven te ontdekken waar kunst en meditatie elkaar ontmoeten.
Kunnen zij eigenlijk wel zonder elkaar? En wij zonder hen?
Welkom op een Qigong proefles, iedere eerste dinsdagavond van de maand. En ik organiseer ook ongeveer iedere 6 weken een meditatiedag.
Als je dit artikel interessant vond en geen betaald abonnement wilt, mag je me ook trakteren op een cappuccino!
Dank je Ronald! Ik vind het ook een prachtig en bijzonder stuk en ben een paar jaar geleden naar een concert in Vredenburg geweest, ook een heel bijzondere ervaring! Je hebt het weer even aangewakkerd en ik ging gelijk kijken naar de concertagenda, zou het graag weer eens bijwonen. Dank je ook voor de link naar de film, die ga ik zeker kijken!
Wat gaaaaaaaaf! Zo inspirerend om met deze klanken Chi Kung te doen!!! Van het stille staan tot groots bewegen en terug. Ik gebruik de opname van de versie die ik mocht bijwonen: https://youtu.be/pQakgryixO0?si=PmHrIRiAgHuHJf_b