Waarom werken via een beeldscherm vermoeiend is

Biologische verschillen tussen online en offline ontmoetingen

Foto: Marvin Meyer on Unsplash.

Inleiding

Hmm, dat is geen heel opwekkende titel als je regelmatig met Zoom werkt, dat besef ik heel goed.

Als je je bezighoudt met online lesgeven, is het belangrijk om weet te hebben van hoe de dingen werken. Niet alleen technisch en didactisch, maar ook psychologisch. Overlappend in alle disciplines waar ik me bij Relax More mee bezig hou, is hoe een mens omgaat met de gebeurtenissen die op zijn of haar pad komen en zijn gekomen. Niet alleen bij stress - hoewel dat wel de voornaamste reden is waarom mensen zich bij me melden - maar ook hoe ons lijf en zenuwstelsel normaal functioneren.

In dit artikel neem ik je mee in de verschillen tussen offline en online ontmoeten. Misschien dat Zoom wat vaker genoemd wordt, maar hetzelfde geldt als je Google Hangouts, Skype, Teams of een andere interface voor videogesprekken gebruikt.

Menselijke eigenschappen

Zo is de mens hardwired (zo zijn we 'gebouwd') om andere mensen te ontmoeten. De mens is van nature een sociaal dier. Door de manier waarop onze maatschappij en cultuur zich hebben ontwikkeld, zijn we van onze natuur afgedwaald. Dit merken we bijv. doordat veel mensen moeite hebben met sociale omgang, dat we erg individualistisch zijn ingesteld en dat er allerlei stressgerelateerde problemen zijn ontstaan.

Desalniettemin: als je kijkt naar hoe het zenuwstelsel in elkaar zit en wat basale kennis hebt van biologie, dan moet je concluderen dat we van nature sociale wezens zijn, die leven in groepen en elkaar helpen.

Wat gebeurt er bij een fysieke ontmoeting?

Wanneer twee mensen elkaar ontmoeten, vinden er op neurobiologisch gebied een aantal zaken plaats. Allereerst is er een onbewust en continu plaatsvindend proces dat neuroceptie heet. Hierbij scant het bewustzijn op de achtergrond de omgeving en het gedrag van de ander op tekenen van gevaar.

Zo wordt bijv. de lichaamstaal van de ander geïnterpreteerd. Iemand die bijvoorbeeld heel recht loopt met de borst recht vooruit zou wel eens agressief kunnen zijn. Iemand die in elkaar gedoken loopt, is mogelijk somber en waarschijnlijk niet gevaarlijk.
Tijdens de ontmoeting wisselen de personen onbewust continu informatie uit. Naast de lichaamstaal is oogcontact heel belangrijk. Gelaatsuitdrukking en stemgebruik (prosodie) zijn twee andere aspecten die ons veel informatie geven over de kwaliteit van het contact en die we ook steeds onbewust gebruiken voor wat we co-regulatie noemen.

Al deze vormen van gedrag en interactie zitten diep verankerd in ons zenuwstelsel en worden uitgebreid beschreven en verklaard vanuit de polyvagaaltheorie.

Wat gebeurt er achter een beeldscherm?

Wanneer we een beelschermontmoeting hebben, gebeuren er een aantal dingen die je als tegennatuurlijk zou kunnen beschouwen.

Licht

Allereerst kijk je voortdurend tegen een lichtbron in. Dit geeft altijd een piepkleine stressprikkel aan het zenuwstelsel. Niet voor niets werd vroeger bij een duel zo positie gekozen dat de tegenstander tegen de zon in moest kijken.

Gelukkig hebben beeldscherm- en app-ontwerpers nu veel meer aandacht voor de kwaliteit en de kleur van het licht, maar te veel blijft ongezond.

Oogcontact

Daarnaast is het oogcontact anders. Immers, je bent geneigd naar de ogen van de ander te kijken, en die zitten niet op dezelfde plek als waar de (web)camera zit. Dus je kijkt altijd iets naast elkaar. En wat dacht je van de rest van het lichaam? De taal daarvan is niet meer volledig waarneembaar. Nu lijkt dat een tikje minder van belang, omdat de ander op afstand is en geen direct fysiek gevaar oplevert, maar het doet wel iets.

Normaal gesproken spiegelen we elkaars gezichtsuitdrukking en bevestigen we zo het contact. Als dat uitblijft moeten we bewust of onbewust veel meer werk verrichten. Dat kan heel vermoeiend zijn.

Tenslotte kan oogcontact ook bedreigend of overdreven intiem aanvoelen als een blik te lang wordt vastgehouden.

Vertraging en afstand

Dan is daar nog de internetverbinding. Er is altijd een kleine vertraging op de lijn. Vaak onmerkbaar, soms niet. Vertraging maakt de communicatie minder spontaan. Een vertraging van 1 seconde zorgt er volgens onderzoekers zelfs voor dat ontvangers de 'zender' als minder vriendelijk beoordelen.

Het kost dus meer moeite om alle signalen waar te nemen en te interpreteren.
Onze geesten (minds) zijn min of meer samen, onze lichamen beslist niet. Deze dissonantie kost energie.

Als meerdere mensen tegelijk spreken, geeft dit online altijd meer ruis. Er kan er maar één tegelijk verstaanbaar zijn. Op zijn minst een deel van de spontaniteit gaat dus verloren.

Stilte, herrie en bekeken worden

In het fysieke leven hoort stilte erbij. Af en toe even stil zijn, woorden laten bezinken of de tijd nemen voor een verstandige respons. Online voelt een stilte veel sneller ongemakkelijk. Je merkt dan ook wel dat mensen 'moeite doen' om alle gaatjes vol te praten. Zeker als je weet dat er naar je gekeken wordt.

Verschillende deelnemers hebben hun microfoon op verschillende volumes staan. Of een iPad glijdt ineens onderuit of wordt verschoven wat een enorme herrie kan geven voor de andere deelnemers. Voor mensen met een auditieve overgevoeligheid kan dat zelfs pijn aan de oren doen.

Bekijken en bekeken worden, betekent ook altijd een verdeling van aandacht. Ook als de spreker groot in beeld is, zullen de andere deelnemers ook af en de aandacht trekken. Op een minder natuurlijke manier als bij een offline ontmoeting.

En mocht je communiceren met een app of programma dat niet actieve of sprekende deelnemers buiten beeld houdt, dan is het wéér niet goed omdat dat weer onbewuste vragen oproept over hun betrokkenheid.

Contact missen

Het kan ook zijn dat de beeldschermverbinding je er juist extra op attendeert dat fysiek contact niet mogelijk is, zoals bij grote afstanden het geval is of tijdens de corona-crisis het geval was.

In groepen

Bij een online groepsmeeting telt dit alles nog een beetje meer mee. Je wordt bekeken door meerdere mensen. Het is niet te zien of ze naar jou kijken, of naar een van de andere deelnemers, of misschien wel even naar hun e-mail. Dus nog minder zekerheid over de betrouwbaarheid van de non-verbale informatie die je krijgt.

En waar kijk je eigenlijk zelf naar? Naar een specifieke deelnemer? Is of blijft je blik wat zoekend; of juist belangstellend naar de anderen? Of zit je vooral naar jezelf te kijken? Dat laatste dan misschien omdat de reacties van de anderen moeilijker te duiden zijn en je onzeker maken?

Een uurtje online vergaderen is dus wel even wat anders dan een uurtje tv kijken. Bij een online groepsmeeting kijkt de tv terug. Ook dat is vermoeiend.

Werk en privé

Wanneer je met verre familieleden videobelt of een online vergadering hebt met collega's; je gebruikt hetzelfde programma voor een privé-aangelegenheid en voor je werk. Voor mensen die moeilijk maat kunnen houden met werken, kan dat een soort kruisbesmetting geven. Na een lastige vergadering kun je het volgende Zoomgesprek met je verre tante als minder prettig ervaren.

In het echte leven ontmoet je ook niet je baas, je tante of je nieuwe date op dezelfde plek. Iedere rol die we hebben, hoort zich in zijn eigen context af te spelen. Dat is een stuk lastiger met videobellen...

Tips om minder last te hebben

Denk goed na: is het nodig om je camera de hele tijd aan te hebben staan? En is het nodig om er de hele tijd zo dicht bij te zitten als je gewend bent? En pal ervoor?
Daar liggen keuzemomenten. Je laptop even wat verder weg zitten of wat minder 'frontaal' kan al stressverlichtend zijn.

Bij een online vergadering kan het een goede gewoonte zijn om even aandacht te hebben voor de stemming van de deelnemers, niet te lang achter elkaar te vergaderen of iedere 30 minuten even de benen te strekken. En het is behulpzaam om tussen de verschillende vergaderingen de tijd nemen om het vermoeide brein wat rust te gunnen.

En vergeet niet om niet-beeldschermgebonden-, echt menselijke contacten te onderhouden; of zelfs om daar na je Zoomsessie even extra aandachtig bij te zijn. Je bewust te worden van mimiek en van de respons van anderen. Van de vloeiendheid van de bewegingen en van het ontbreken van vertraging. Van het feit dat stilte nu meer natuurlijk voelt. Zodat je je zenuwstelsel weer even laat weten dat er nog 'biologisch normale' communicatie plaatsvindt en het zich weer mag ontspannen.

Ik schreef ook een uitgebreid artikel over beeldscherm’ellende’: “Zoom-moeheid - vier problemen én de oplossingen”.

Tot slot

Ik schreef dit artikel niet om negatief te zijn over beeldschermontmoetingen. Integendeel, ik ben er erg enthousiast over. Het is echter goed dat we bewust zijn van de gevolgen en begrip hebben voor onze eigen vermoeidheid die op kan treden na een middag beeldschermvergaderen. Dat is dus normaal en tevens een signaal om het rustiger aan te doen.

Met bovenstaande in het achterhoofd is beeldschermontmoeten een prima aanvulling op offline ontmoeten, kan het veel reistijd schelen en is het makkelijker snel tussendoor te regelen.

Het is voor mij reden om het verzorgen van online trainingen geven door te zetten. Hierbij hou ik rekening met de genoemde aspecten bij de indeling van de lessen.

Een extra voordeel

Ik merk bij sommige cliënten die ik een-op-een spreek dat het soms zelfs prettiger is om via een beeldscherm contact te hebben. Soms is een fysieke ontmoeting al zo stresserend voor iemand die daar veel negatieve ervaringen mee gehad heeft, dat juist via een beeldscherm beter therapeutisch gewerkt kan worden.

Ik las over een autistische cliënt die via een beeldscherm wél heel goed een behandeling kon verdragen. Of over vergaderingen die nu online gehouden worden en waar meer to the point vergaderd wordt en minder 'gebabbeld' vooraf en tussendoor.

Kortom

Er zijn veel voordelen en ook wat nadelen. Net als bij het offline ontmoeten... We moeten met zijn allen wennen aan online werken, vergaderen en trainen. Dat is eigenlijk ook wel logisch. En dit blijkt gelukkig prima te gaan, getuige de ervaringen van de deelnemers aan onze online trainingen.

Veel plezier bij je volgende beeldschermontmoeting!

Bij het schrijven van dit artikel heb ik gebruik gemaakt van dit artikel op BBC
en van dit artikel van National Geographic.