Over Taoïstische seizoensveranderingen – maar liefst 24 ...

En over 4 jaargetijden en toch 5

Foto: Johannes Plenio on Unsplash

Inleiding

Op het moment van publiceren van dit artikel is het 17 augustus. Ah, de herfst is begonnen! Huh, welke kalender zegt dit? De herfst begint toch pas over meer dan een maand?

De traditionele Chinese kalender is georganiseerd rond 24 seizoensveranderingen (jieqi), elk ongeveer 15 dagen lang. Zo begint weliswaar Qiu Fen (herfstequinox) pas op 23 september, maar Li Qiu (het moment dat “de herfst zich aandient”) begint al op 7 augustus. Dat is het moment waarop je de energetische verschuiving kunt voelen: van de uitbundigheid van lente en zomer naar de geleidelijke terugtrekking en het opslaan van energie die de herfst aankondigt. Ik merk het zelf ook: de kleuren verliezen wat van hun intensiteit, veel bomen en struiken hebben al wat gele blaadjes. Maar het ziet er niet alleen anders uit, het voelt ook anders.

Veranderende energie

De officiële afsluiting van de zomerhitte vindt plaats tussen 23 augustus en 6 september, in de periode Chu Shu (“grens van de hitte”). Daarna begint Bai Lu (“witte dauw”) van 7 tot 22 september: koelere dagen, lengende nachten, houtachtige geuren en nevelige ochtenden. Het is een tijd waarin we vanzelf wat meer introspectief en meditatief worden, en verlangen naar gezelschap en meer thuis zijn.

Deze seizoensnamen herinneren ons eraan om af te stemmen op subtiele veranderingen in de omgevings-qi. En ze nodigen uit tot aanpassing in onze qigong-beoefening. Een onderliggend principe van qigong is dat ziekte ontstaat door mentale en fysieke rigiditeit: we vergeten hoe we kunnen stromen en meebewegen met verandering, ook met de veranderende energie van de seizoenen.

Meebewegen met veranderende energie

Er zijn talloze qigong-oefeningen die deze veranderingen ondersteunen. Tijdens de Song-dynastie ontwierp de taoïstische kluizenaar Chen Xiyi, bekend van de Taiji Ruler Qigong, een reeks van 24 Daoyin-oefeningen¹ – één voor elk seizoensmoment.

Ook is het heilzaam om af te stemmen op het element van het seizoen, met zijn bijbehorende organen, smaken en richtingen – wat Joseph Needham treffend “het systeem van relaties” noemde. Zo staat bijvoorbeeld het vuurelement voor de zomer, het zuiden, de bittere smaak en regeert het over hart en dunne darm.

Een terugkerend onderliggend thema in al deze seizoenen is de kracht van de zon. Een van de oudste Chinese karakters voor het woord qi is een afbeelding van de zon met stralen die energie verspreiden. Het licht buiten herinnert ons aan het licht binnenin – en andersom. In de Tao Te Ching zegt Lao Zi: “Gebruik het uiterlijke licht (光) om terug te keren naar inzicht en verlichting (明).” Het karakter voor “uiterlijk licht” is oorspronkelijk een vuursymbool boven een mens. Dat zou prima de zon kunnen voorstellen.

Op een rijtje

Ik kon zowaar een volledige lijst van ‘seizoensmomenten’ vinden². Sommige namen zijn té mooi om niet te delen, dus daarom hier de hele lijst:

🌱 Lente (春 - Chūn)

1. 立春 (Lìchūn) – Begin van de lente
   De energie keert terug, zaden ontkiemen, de yang-qi ontwaakt.

2. 雨水 (Yǔshuǐ) – Regenwater
   De eerste lenteregens vallen, het land wordt vruchtbaar.

3. 惊蛰 (Jīngzhé) – Ontwaken van insecten
   Donder en warmte wekken insecten uit hun winterslaap.

4. 春分 (Chūnfēn) – Lente-equinox
   Dag en nacht zijn even lang; balans van yin en yang.

5. 清明 (Qīngmíng) – Helderheid en zuiverheid
   De natuur is fris en levendig; tijd van herdenken (voorouderverering).

6. 谷雨 (Gǔyǔ) – Graanregen
   Zachte regen helpt granen groeien; het groeiseizoen begint echt.

☀️ Zomer (夏 - Xià)

7. 立夏 (Lìxià) – Begin van de zomer
   De yang-energie is dominant, groei is op zijn sterkst.

8. 小满 (Xiǎomǎn) – Kleine overvloed
   De gewassen beginnen te rijpen, maar zijn nog niet volgroeid.

9. 芒种 (Mángzhòng) – Zaaien van graansoorten met kaf
   Tijd om rijst en andere zomergraansoorten te planten.

10. 夏至 (Xiàzhì) – Zomerzonnewende
    Langste dag van het jaar; yang bereikt zijn hoogtepunt.

11. 小暑 (Xiǎoshǔ) – Kleine hitte
    De eerste warmte komt op, maar nog niet op zijn heetst.

12. 大暑 (Dàshǔ) – Grote hitte
    De heetste periode van het jaar; tijd voor verkoeling en rust.

🍂 Herfst (秋 - Qiū)

13. 立秋 (Lìqiū) – Begin van de herfst
    De yin-energie keert terug; tijd van oogsten begint.

14. 处暑 (Chùshǔ) – Einde van de hitte
    De zomerse hitte neemt af, frisse avonden dienen zich aan.

15. 白露 (Báilù) – Witte dauw
    Dauw verschijnt op gras in de ochtend; koelte wordt voelbaar.

16. 秋分 (Qiūfēn) – Herfstequinox
    Dag en nacht zijn opnieuw even lang; yin groeit verder.

17. 寒露 (Hánlù) – Koude dauw
    De nachten worden kouder, dauw wordt zwaarder en kouder.

18. 霜降 (Shuāngjiàng) – Vallen van de vorst
    De eerste nachtvorst verschijnt; bladeren vallen van de bomen.

❄️ Winter (冬 - Dōng)

19. 立冬 (Lìdōng) – Begin van de winter
    Het leven trekt zich terug, tijd van rust en opslag.

20. 小雪 (Xiǎoxuě) – Kleine sneeuw
    De eerste sneeuwval kan optreden, maar nog licht.

21. 大雪 (Dàxuě) – Grote sneeuw
    Zware sneeuwval, yin neemt toe, activiteit daalt.

22. 冬至 (Dōngzhì) – Winterzonnewende
    Kortste dag van het jaar; yang-qi begint diep ondergronds te groeien.

23. 小寒 (Xiǎohán) – Kleine koude
    Het weer wordt koud, maar het ergste moet nog komen.

24. 大寒 (Dàhán) – Grote koude
    Koudste tijd van het jaar, dieptepunt van yin, voorbereiding op Lente.

En de vijf elementen?

Wat opvalt, is dat de Chinese kalender strikt genomen vier jaargetijden kent – elk met zes seizoensmomenten – terwijl het taoïstische systeem van de Vijf Elementen juist spreekt over vijf seizoenen. Dat lijkt tegenstrijdig.

In het systeem van de Vijf Elementen (Wu Xing) ziet het jaar er als volgt uit:

• Lente – Hout

• Zomer – Vuur

• Nazomer – Aarde

• Herfst – Metaal

• Winter – Water

In dit rijtje staat de nazomer alsof het een volwaardig seizoen is en dat roept de vraag op: hoe verhoudt zich dat tot de 24 seizoensmomenten?

Over de nazomer

De nazomer is meer een overgangsperiode dan een volwaardig seizoen in de westerse zin, maar wel een fase met een eigen energie. Het is een tijd van vertering, centrering en oogst. Alles wat in de lente is opgekomen en in de zomer tot bloei kwam, wordt nu verwerkt. De yang-energie is nog aanwezig, maar keert langzaam terug naar binnen. De dagen zijn warm, maar worden al korter. Het is het seizoen van de milt en de maag, het element Aarde, de kleur geel, en de emotie zorgzaamheid.

In de kalender valt de nazomer samen met Li Qiu (begin van de herfst), Chu Shu (grens van de hitte), en Bai Lu (witte dauw), precies die periode van ongeveer 18 dagen waarin we de omslag van zomer naar herfst beginnen te voelen, maar het energetisch nog nazindert.

Ongeveer 18 dagen is dus aanzienlijk korter dan de andere seizoenen, die elk ongeveer 3 maanden duren. De functie van het Aarde-element in de vijf-elementen theorie is dat Aarde wordt gezien als het centrale, stabiliserende element dat de overgangen tussen alle andere elementen verzacht en verbindt. Het fungeert als een soort “buffer” of transformatiefase.

Sommige interpretaties zeggen dat elke seizoenswisseling een korte aardeperiode heeft – een soort mini-nazomer (dus 4 keer per jaar een periode van 18 dagen), terwijl andere één langere nazomerperiode erkennen.

Van verwarring naar verwondering

Dus hoewel de nazomer als concept een volwaardig seizoen is binnen het Chinese denkkader, met zijn eigen energie, eigenschappen en het corresponderend element Aarde, is het qua duur meer een intensieve overgangsperiode dan een seizoen van gelijke lengte als de andere vier.

Wat in eerste instantie verwarrend lijkt – vier jaargetijden versus vijf seizoenen – blijkt bij nadere beschouwing een rake beschrijving van wat er in de natuur gebeurt. Daarnaast is het een mooie aanwijzing dat de Vijf Elementen geen rigide verdeelsysteem zijn, maar beschrijvingen van de transformerende bewegingen van qi – de levensenergie. Dat zie je terug in het weer, in je lijf, in je gemoed, in de seizoenen³ en in onze Qigong beoefening.

Natuur of arbeid als leidraad?

Tenslotte zijn de 24 seizoensmomenten ook een herinnering aan onze relatie met de natuur. Door de manier waarop wij nu leven, zijn we minder in contact en relatie met de natuur. Ik vind hier de term “van God los” heel passend. Het is illustratief dat wij nu 4 seizoenen kennen (lekker, heet, nat, koud).

In de tijd dat we meer met de seizoenen mee moesten leven, was dat hier natuurlijk ook anders. Niet voor niets hebben onze maanden ook alternatieve namen die aangeven welke werkzaamheden op het land gedaan moesten worden⁴. Maar ja, dat komt allemaal wel wat boers en zakelijk over; dan gaat het weer over landarbeid en over rentmeesterschap en we kunnen allemaal zien wat daarvan gekomen is …
Dan zijn de 24 Taoïstische seizoensmomenten wat mij betreft een heel stuk romantischer, poëtischer en een mooi eerbetoon aan waar we vandaan komen en waar we afhankelijk van zijn: Moeder Aarde.

De nazomer staat symbool voor mildheid, integratie en thuiskomen in het midden van de cirkel. Het is het seizoen dat uitnodigt tot stilstaan: tot het opnemen, integreren en aarden van wat het jaar tot nu toe heeft gebracht. Laat de dingen maar bezinken en laat ze rustig tot je doordringen.

Dat is toch gewoon prachtig⁵? En dat zijn we met z’n allen een beetje vergeten en daarom hoop ik dat je dit artikel de moeite van het lezen waard vond.
En nu rap naar buiten, de energie van dit seizoensmoment voelen!

De hemel heeft zijn tijd, de aarde haar adem.
Wie zich daarnaar voegt, leeft in harmonie.

Huainanzi, hoofdstuk 1

Als je dit artikel lezenswaardig vond en geen betaald abonnement wilt, mag je me ook trakteren op een cappuccino!

1. Daoyin is een eeuwenoude Chinese praktijk die letterlijk betekent: "leiden en begeleiden". Dao betekent “leiden” of “richten”, en Yin betekent “begeleiden” of “trekken”. Het verwijst naar het leiden van Qi en het bewegen van het lichaam om gezondheid te bevorderen.

2. Dit is erg mooie pagina: https://journals.lww.com/cmc/fulltext/2019/01000/life_nurturing_in_the_illustrated_daoyin_of_the_24.2.aspx

3. Ik dank Qigongleraar Ken Cohen voor zijn inspiratie voor dit artikel; in een van zijn recente nieuwsbrieven noemde hij de 24 seizoensveranderingen en van het een kwam het ander.

4. Respectievelijk louwmaand, sprokkelmaand, lentemaand, grasmaand, bloeimaand, zomermaand, hooimaand, oogstmaand, herfstmaand, wijnmaand, slachtmaand en wintermaand. Zie Onze Taal.

5. Dit artikel gaat vooral over de Taoïstische seizoensmomenten. Het zal je hopelijk niet verbazen dat meerdere (ik vermoed alle) wijsheidstradities een verfijnde gevoeligheid voor micro-veranderingen in de natuur hadden, en om het jaar niet in grote blokken, maar in fijnere schakeringen te ervaren: Japan met zelfs 72 mini-seizoenen, India met zijn ritu’s van de bloeiende mango’s en helder maanlicht, of de Lakota met hun bessen- en bladerenmaanden. Allemaal namen die veel meer nabijheid bij de natuur ademen dan onze “slachtmaand”.

En natuurlijk ook dichter bij huis: ook de Kelten, de Druïden en in de Wicca traditie vinden we natuurgerelateerde seizoensmomenten.