Inleiding
Soms lijkt stilte iets zeldzaams, iets wat we moeten zoeken in retraites of aan zee. Maar de echte stilte bevindt zich gewoon hier, in het moment zelf.
Dit artikel gaat over hoe we kunnen thuiskomen bij die eenvoud, zonder onze gedachten te bevechten, maar door ze te doorzien.
Nu
Er bestaat een stille plek die voor iedereen toegankelijk is, ongeacht wat je aan het doen bent en ongeacht hoe druk je leven is. Die plek bevindt zich niet op een bergtop, niet in een klooster en ook niet in een retraite.
Ze bevindt zich in dit moment – precies hier, precies nu.
De kunst is om er steeds opnieuw in te landen: in dat huidige moment. En dat een gewoonte laten worden, een manier van leven, niet alleen maar een truc of een techniek. Wanneer we telkens de aandacht laten rusten in het nu, verandert de kwaliteit van onze ervaring. De tijd vertraagt, de waarneming wordt helderder, het hoofd wordt kalmer en het lichaam ademt vanzelf dieper uit.
De stilte voorbij verleden en toekomst
Wanneer we werkelijk aanwezig zijn, worden het verleden en de toekomst even stil. Niet omdat ze ophouden te bestaan, maar omdat ze geen rol spelen in dit ene moment van directe ervaring. Pas wanneer de geest zich met het verleden of de toekomst bezighoudt, ontstaan de vertrouwde gedachtestromen die ons meeslepen: herinneringen, verwachtingen, plannen, oordelen.
Dat is precies het terrein waar gevoelens als angst, spijt en bezorgdheid wortel schieten. In het nu zelf zijn die emoties niet blijvend aanwezig; ze worden zichtbaar als bewegingen in de geest, niet als vaste realiteit.
Gedachten kunnen nog steeds opkomen, natuurlijk: dat is wat onze geest doet. Maar in het nu worden gedachten als het ware doorzichtig: ze komen en gaan, want ze hebben geen grip meer op ons. De stilte die dan hoorbaar wordt, is geen afwezigheid van denken, maar de ruimte waarin gedachten geen eigenaar meer vinden …
Stilte is niet de afwezigheid van geluid,
maar er niet meer door afgeleid worden.
Ronald de Caluwé
Geen vlucht, maar thuiskomen
Die stilte is geen vlucht uit de wereld. Het is eerder het terugkeren erin! Het is het loslaten van een kunstmatige, verwarde manier van waarnemen: de gewoonte om gedachten te zien als feiten, als waarheden over onszelf of anderen.
In dat opzicht is mindfulness dus ook geen ontsnapping, maar een terugkeer naar de realiteit en een herstel van contact met de intelligentie van het lichaam. Niet de analytische-, maar de belichaamde, voelende intelligentie die de wereld rechtstreeks ervaart. De echte wereld, waaruit we ons terugtrokken via de illusie dat gedachten solide en echt zijn.
Want juist dát misverstand bezorgt ons al die innerlijke onrust. Zodra we onze mentale verhalen verwarren met de werkelijkheid, raken we erin verstrikt. Dan jagen we de vluchtige suggesties van onze denkbeelden na en verliezen we contact met wat zich eenvoudigweg in de realiteit van het hier-en-nu voordoet.
De wereld van “wij tegen zij”
Een van de duidelijkste uitingen van deze verwarring zien we in het wijdverbreide wij tegen zij-denken. We verdelen de wereld in groepen en kampen, alsof die scheidslijnen werkelijk bestaan.
Maar “wij tegen zij” is uiteindelijk ook maar weer een rijtje woorden, een concept, een idee. Er is niets tastbaars aan. Toch handelen mensen ernaar alsof het een natuurwet is, en daardoor kunnen dat soort gedachten gevaarlijk reëel gaan lijken. De agressie die eruit voortkomt, komt niet voort uit de werkelijkheid zelf, maar uit onze illusie over wat werkelijk is.
In de stilte van het moment valt die scheiding weg. Dan zien we dat het onderscheid tussen wij en zij niet diep verankerd ligt in de werkelijkheid, maar in onze taal. De wereld blijkt opener, minder vijandig, en vooral veel eenvoudiger.
De eenvoud van adem en aanwezigheid
Telkens terugkeren naar het nu is als thuiskomen na een reis. In het nu hoef je niet zoveel te bereiken, te verbeteren of te verklaren. Alleen maar te zijn.
De adem is daarbij een trouwe bondgenoot. Hij vindt altijd plaats in het heden, nooit gisteren, nooit morgen. Daarnaast heb je de adem altijd bij je. Een ideaal anker voor de aandacht. Wanneer we haar bewust volgen, herinnert zij ons eraan dat we deel uitmaken van iets groters: van een ritme dat vanzelf beweegt, dat ons draagt zonder dat wij het hoeven te besturen. Het ritme van het leven.
In dat eenvoudige ademen valt de spanning weg die ontstaat uit proberen, uit willen weten, uit moeten vasthouden. De geest wordt niet per se gedachteloos, maar ongedwongen. Er mag nog steeds gedacht worden, maar de gedachten krijgen hun juiste plaats: kleine golven op een stille zee.
Niet bedrogen door woorden
Woorden en begrippen helpen ons te communiceren, maar ze kunnen ook hun eigen werkelijkheid gaan scheppen. Wie zich oefent in aanwezigheid, leert dat onderscheid te voelen.
Een woord is als een etiket op een potje: nuttig om te weten wat erin zit, maar niet hetzelfde als de inhoud. Zodra we dat vergeten, leven we in een wereld van etiketten en verliezen we de smaak van het echte leven.
De stilte van het nu onthult de wereld zonder die etiketten. We ontdekken dat we méér zijn dan onze verhalen, en dat de wereld méér is dan onze beschrijvingen ervan. Wat overblijft, is een zachtere manier van aanwezig zijn; met onszelf, met anderen, met het leven zelf.
Een dagelijkse oefening
Terugkeren naar het huidige moment vraagt oefening, dat klopt. Elke dag opnieuw. Steeds weer merken hoe we afdwalen in verhalen, en steeds weer met zachte aandacht terugkeren. De herhaling is de oefening.
Zoals een muzikant zijn instrument stemt, stemmen wij onze aandacht af op de klank van het leven zelf. En dan, op een willekeurige dag, merk je dat je zonder moeite aanwezig bent. De adem stroomt rustig. De wereld voelt helder. Er is geen strijd meer tussen wat is en wat zou moeten zijn.
De stilte die dan hoorbaar wordt, daar ontdek je het verschil tussen de leegte van een hoofd vol gedachten en de ruimte waarin alles welkom is.
“Same but different”
Wie regelmatig oefent om in het huidige moment te landen, merkt dat er iets subtiels verschuift in het dagelijks leven. De dingen blijven dezelfde, maar de manier waarop we erin staan verandert. We reageren minder vanuit angst of oordeel, en meer vanuit helderheid en mildheid.
Dat is geen spiritueel geflierefluit, maar een vorm van nuchtere intelligentie – misschien wel de meest natuurlijke die er is.
Als je dit artikel lezenswaardig vond en (nog) geen betaald abonnement wilt, mag je me ook trakteren op een cappuccino!
Dank voor weer een prachtige uiteenzetting en reminder in een. Na de wat zware kost over polyvagaaltheorie raakt deze mij in mijn wezen. Een om vaak te lezen.