Dankbaarheid als sleutel tot geluk

En gelukkig krijgen we steeds een nieuwe kans!

© Relax More. Een moment waarop het niet moeilijk was om dankbaar te zijn …

We willen het allemaal

We delen allemaal iets: het verlangen om gelukkig te zijn, iedereen wil het graag. Ja, ik weet het: sommige mensen hebben bijzonder onheilzame manieren om hun geluk te bereiken, wat dan meestal ten koste van anderen gaat of ten koste van het grote geheel. Laat me daar duidelijk over zijn: dat is geen duurzaam geluk en bovendien is geluk dat ten koste gaat van anderen gebaseerd op hebzucht of afkeer en daarmee gebaseerd op een foutieve waarneming van de realiteit, oftewel een illusie¹.

In het feit dat we gelukkig willen zijn, zijn we dus helemaal niet origineel; de gelukswens is de vaak de onbewuste drijfveer achter ons handelen. Toch weten de meeste mensen ook dat geluk zich niet laat afdwingen. Immers: als dat mogelijk zou zijn, dan zou toch niemand ongelukkig zijn?

De ‘oorzaak’ van geluk

Je kunt alles “op orde” hebben en je toch onvoldaan voelen, of door moeilijke tijden gaan en tegelijk een onverklaarbare lichtheid ervaren. Hoe kan dat? Voor het antwoord op deze vraag ga ik graag te rade bij de Oostenrijkse monnik en godsdienstgeleerde David Steindl-Rast, die stelt dat geluk het gevolg is van dankbaarheid. Dus niet: “als ik gelukkig ben, dan ben ik dankbaar”, maar: “als ik dankbaar leef, dan ervaar ik vaker geluk”.

Dankbaarheid is geen vage of kleffe emotie, maar een duidelijk te omschrijven gevoel. Het begint wanneer je merkt dat je iets waardevols ontvangt, en tegelijk erkent dat de bron van dat goede buiten jezelf ligt. Je hebt het niet gekocht of afgedwongen; het werd je gegeven. Als die twee samenkomen: het is waardevol én echt gegeven, dan vult het hart zich als vanzelf met dankbaarheid. Dat kan iets kleins zijn, iemand die de deur even openhoudt, of iets groots, een vriend die je steunt wanneer je zelf even geen kracht hebt, of iets heel groots, het diepe besef dat ieder moment een gegeven moment is.
In alle gevallen is de kern hetzelfde: je ziet dat je gedragen wordt door meer dan je eigen inspanning.

Steeds een nieuwe kans om dankbaar te zijn

Daarmee mag de focus van onze aandacht verschuiven. We leven in tijden waarin het negatieve onze aandacht moeiteloos kaapt. Er is politiek rumoer, economische onzekerheid en genoeg persoonlijk en interpersoonlijk gedoe om de dag mee te vullen. Dat maakt dankbaarheid geen luxe, maar een vorm van mentale hygiëne: je traint je blik om ook het goede te registreren, zodat het niet geruisloos buiten beeld raakt². Dankbaar zijn is niet kijken door een roze bril, maar het terugbrengen van balans. Wie dit oefent, merkt eerder vroeg dan laat een subtiel en bestendig effect: de dagen worden niet ineens magisch probleemloos, maar ze verliezen wel iets – en soms veel – van hun zwaarte.

Wáár je dan zoal dankbaar voor kan zijn?
Steindl-Rast wijst op een eenvoudige, bijna magische sleutel, die ik hierboven al noemde: het besef dat het huidige moment een geschenk is. Het voldoet aan de voorwaarden, want het is waardevol en je kunt het niet kopen; het is gegeven. Niet dat het huidige moment altijd prettig is, maar evengoed kun je dan nog steeds dankbaar zijn, omdat het kán. Deze ademhaling, het licht dat aangaat als je een knop indrukt, dit artikel lezen, de mogelijkheid om iets te doen, te laten, te leren.
Het eigenlijke geschenk zit in de kans die elk moment in zich draagt.
Daar kun je dankbaar voor zijn, zelfs als de omstandigheden moeilijk zijn. Dat is een belangrijk onderscheid: je hoeft niet dankbaar te zijn voor onrecht, ziekte of verlies; je kunt wél dankbaar zijn voor de mogelijkheid om waardig te antwoorden, om te leren, om troost te ontvangen of te bieden, om vol te houden. De kans is het geschenk in elk geschenk.

Oefenen met dankbaar zijn

Steindl-Rast geeft er een oefenschema bij dat zo eenvoudig is dat het bijna te simpel klinkt om effectief te zijn, en misschien werkt het juist daarom:
Stop. Kijk. Ga.

We razen door het leven en missen het belangrijkste; dus zet je eigen “stoplichten” neer. Hij vertelt hoe hij uit Afrika terugkwam en ineens weer versteld stond van schoon water dat uit de kraan stroomde als je aan de knop draaide. Even later was dit wonder alweer gewoon. Dus plakte hij een stickertje bij de lichtknop en op de kraan – kleine herinneringen om even stil te staan bij wat anders vanzelfsprekend lijkt.

Stoppen om te voelen dat er iets gegeven wordt.
Kijken met al je zintuigen open; ogen, oren, neus, huid, hart.
En dan gaan: doen wat het moment vraagt.
Soms is dat genieten, soms leren, soms spreken, soms zwijgen, soms delen. Het is ouderwets eenvoudig, kost niets en het is precies daarom duurzaam.

Niet meer hebben en je toch rijker voelen

Als je dit een tijdje doet, verandert er, soms ongemerkt, iets aan je grondstemming. Dankbare mensen zijn minder bang. Niet omdat er niets te vrezen valt, maar omdat dankbaarheid een gevoel van genoeg en van vertrouwen bevordert. Vertrouwen maakt mild; mildheid helpt je minder reactief te zijn en maakt bereid tot helpen.

Dankbaarheid maakt ook dat je de verschillen tussen mensen als rijkdom in plaats van als dreiging gaat zien. Je hoeft niet de hele wereld te veranderen om dat te merken; je weeft het door de bezigheden van alledag. Daarnaast onderhoudt dankbaarheid het vertrouwen en wederkerigheid tussen ouders en kinderen, leermeester en leerling, buren en gemeenschap; het alledaagse weefsel waar cultuur op rust.

Dankbaarheid en altruïsme

OK, maar als je het hebt over wederkerigheid, dan lijkt dankbaarheid wel hetzelfde te zijn als altruïsme³? Dankbaarheid en altruïsme zijn inderdaad met elkaar verbonden, maar ze zijn niet hetzelfde.

Dankbaarheid is in de kern een relationele emotie (“ik ontving iets goeds van buiten mij”), en die emotie stuurt vaak gedrag in de richting van geven: helpen, delen, het goede doorgeven. Uit onderzoek blijkt ook dat wanneer mensen zich dankbaar voelen, ze vaker moeite doen om een ander te helpen, ook als het henzelf niets oplevert en er geen sociale druk is die hen daartoe dwingt. Dankbaarheid is de innerlijke aanleiding; altruïsme is het zichtbare gevolg. We trainen de aanleiding en de rest volgt verrassend vaak vanzelf.

Het is ook nuttig om onderscheid te maken met verschuldigd zijn, in plaats waarvan soms het Engelse indebtedness wordt gebruikt. Je kunt je verplicht voelen iets terug te doen voor iemand, maar je hoort al bij het lezen van de woorden dat hier meer spanning op zit en vermijding van ongemak. Dankbaarheid neigt veel meer naar toenadering en vrijwillig helpen, er is meer een relatie met onvoorwaardelijkheid dan met verschuldigd zijn.

In de veerkrachttraining is dat ingang die we vaak kiezen om te oefenen: we werken met de dankbare benadering (erkenning, waardering, verbondenheid) en we ervaren dat die spontaan prosociaal gedrag en co-regulatie op gang brengt, in plaats van gedrag op basis van “ik moet terugbetalen”.

Je hoeft niet voor alles dankbaar te zijn

Dankbaarheid kan ook weerstand oproepen. Er is veel waarvoor we niet dankbaar hoeven te zijn. Dankbaar zijn betekent niet dat er geen pijn mag zijn of dat je niet kwaad mag zijn. Het is veel meer een houding van in ieder moment zoeken naar de juiste respons op wat gegeven is. Soms is dat verzet tegen onrecht, soms geduld als het traag gaat, soms het besef dat vrede meer weg heeft van een lange adem dan van een zucht.
De kans benutten die ieder gegeven moment in zich draagt.

Nu echt oefenen dan maar!

Hoe je dat concreet traint, is niet per se ingewikkeld. Stop, kijk en ga zijn andere woorden voor centrale thema’s in de mindfulness- en veerkrachttraining.

We weten inmiddels ook dat schrijven een goede vorm is om te vertragen, om van gedachten en gevoelens bewust te worden en ze te “vangen” op papier en zo inzicht te krijgen in denk- en voelpatronen. Dus schrijf eens een tijdje aan het eind van iedere dag drie momenten op waar je dankbaar voor bent als je terugkijkt. Schaf er een mooi schrift of journal of diary (om maar eens twee hippe begrippen te noemen) voor aan. Door te oefenen met achteraf opschrijven, train je het vermogen om steeds beter in het moment zelf te ervaren dat je dankbaar kunt zijn.

Aan ‘journals’ geen gebrek! © Relax More.

Je hoeft dus niets groots of moeilijks toe te voegen aan je dag. Wat ook kan: koppel een kort moment van reflectie aan een routinehandeling die je doet: de eerste slok koffie, het dichtdoen van de laptop en het weer bewust worden van de wereld om je heen, het uitlaten van de hond. En geef af en toe woorden aan wat anders onopgemerkt voorbij zou gaan. Dat is een vorm van aandacht en zorgzaamheid: voor jezelf, voor je naasten en voor het grote geheel.

Geen gezweef

Wie het graag onderbouwd wil zien, mag blij worden: onderzoek laat al jaren zien dat oefenen in dankbaarheid een merkbare en betrouwbare winst oplevert in welbevinden, relatiekwaliteit en mentale gezondheid. Onderaan dit artikel plaats ik enkele recente bronnen.

Tot slot

Je hoeft geen grootse en meeslepende prestaties te leveren om dankbaar te kunnen zijn. Voor het vinden en onderhouden van een innerlijk evenwicht is de beoefening van dankbaarheid belangrijk. We zouden onze basale levensbehoefte aan veiligheid tekortdoen als we geen aandacht zouden besteden aan- en dankbaar zouden zijn voor de vreugdevolle momenten in ons leven.

Je begint met stoppen, kijken, gaan. En je laat je meedragen door het moment – door ieder moment – dat zich aandient als geschenk met een kans. Geen feel good-techniekje uit een zelfhulpboek, maar een manier om de gebeurtenissen in de soms harde werkelijkheid met meer waardigheid tegemoet te treden. En ja, daar word je zomaar een beetje gelukkiger van.

Zelf kijken

Hieronder kun je naar de TED-talk van Benedictijner monnik Broeder David Steindl-Rast kijken. Het is prachtig en ontwapenend om te zien hoe hij even op gang moet komen, maar dan komt zijn toespraak ook recht uit het hart.
Een welbesteed kwartier!

Bronnen

Choi, H., Cha, Y., McCullough, M. E., Coles, N. A., & Oishi, S. (2025). A meta-analysis of the effectiveness of gratitude interventions on well-being across cultures. Proceedings of the National Academy of Sciences, 122(28), e2425193122. PubMed

Diniz, G., Korkes, L., Schiliró Tristão, L., Pelegrini, R., Lacerda Bellodi, P., & Marques Bernardo, W. (2023). The effects of gratitude interventions: A systematic review and meta-analysis. Einstein (São Paulo), 21, eRW0371. PubMed

Kirca, A., Malouff, J. M., & Meynadier, J. (2023). The effect of expressed gratitude interventions on psychological wellbeing: A meta-analysis of randomised controlled studies. International Journal of Applied Positive Psychology, 8, 63–86. SpringerLink

Calleja, P., Knight-Davidson, P., McVicar, A., Laker, C., Yu, S., & Roszak-Burton, L. (2024). Gratitude interventions to improve wellbeing and resilience of graduate nurses transitioning to practice: A scoping review. International Journal of Nursing Studies Advances, 6, 100188. PubMed

---

Als je dit artikel lezenswaardig vond en geen betaald abonnement wilt, mag je me ook trakteren op een cappuccino!

1. Deze ‘factoren’ worden in de boeddhistische leer “De Drie Vergiften” genoemd: hebzucht, afkeer (ook wel als ‘haat’ beschreven) en illusie. In de taoïstische leer worden vijf vormen van bewustzijn onderscheiden, waarbij de laagste vorm ‘psychose’ genoemd wordt. Zowel illusie als psychose maken duidelijk dat er sprake is van een onjuiste perceptie van de realiteit. Dit impliceert dat er wellicht ook een juiste perceptie van de realiteit kan zijn, en dan begeef je je in de huidige polariserende tijd al snel op glad ijs, maar de Boeddhisten zijn er duidelijk over: ja, er is een manier om de realiteit correct waar te nemen en vrij te zijn van psychose of illusie.

2. Die primaire aandacht voor het negatieve (negativity bias) is verklaarbaar vanuit onze evolutie (het is voor het voortbestaan van belang om eerst te weten dat er geen gevaar is, vóórdat we gaan feesten rond het kampvuur), maar funest in de huidige tijd waarin we zoveel negatieve prikkels krijgen. Dan dreigt inderdaad het goede geruisloos buiten beeld te raken.

3. Altruïsme, of onbaatzuchtigheid, is het handelen in het belang van anderen, zonder direct eigenbelang na te streven. Het is een ethische leer en een menselijk gedrag waarbij de focus ligt op het welzijn van anderen, soms zelfs ten koste van het eigen welzijn. (bron)